ڤیتامین دی
D3-vitamin
لەم ساڵانەی دواییدا شارەزایان زۆر لە ڤیتامین دی یان کۆلیوەتەوە، و پشکنینیان کردووە بۆ گرنگی و بایەخی ئەم ڤیتامینە بۆ لە ش وئۆرگانەکانی لەش .
زانایان بۆ یان دەرکەوت کە ئەم ڤیتامینە زۆر گرنگە بۆ لەش و بۆ چالاکی ئۆرگانەکانی لەش و وەهەروەها بۆ رێگە گرتن لە زنجیرەیەك زۆر لە نە خۆشی و حاڵەتی تەندروستی.
لە نێوان ئەم نەخۆشییانە چەند نموونەیەك وەکو سەرەتان ( شێرپەنجە)، نەخۆشی یەکانی سیستەمی بە رگری ( ئاوتۆئیمۆن)، هۆ کارەکانی یا پاڵنەرەکانی دەبێتە هۆی هەڵە کار کردنی سیستەمی بەرگری لەش ، شەکرە ، بەرزی پەستانی خوێن ، نەخۆشی فیبرومیالگیا، شیزۆفرێنی ، نە خۆشی یەکانی کۆئەندامی هەناسە .. هتد
کەمی ڤیتامین دی ٣ دەبێتە هۆی زیاد کردنی هەوکردن و ئازار لە ماسولکە کاندا وەهەروەها زیاد کردنی مەترسی تووشبوون بە نە خۆشی
لە نێوان ئەم نەخۆشییانە چەند نموونەیەك وەکو سەرەتان ( شێرپەنجە)، نەخۆشی یەکانی سیستەمی بە رگری ( ئاوتۆئیمۆن)، هۆ کارەکانی یا پاڵنەرەکانی دەبێتە هۆی هەڵە کار کردنی سیستەمی بەرگری لەش ، شەکرە ، بەرزی پەستانی خوێن ، نەخۆشی فیبرومیالگیا، شیزۆفرێنی ، نە خۆشی یەکانی کۆئەندامی هەناسە .. هتد
کەمی ڤیتامین دی ٣ دەبێتە هۆی زیاد کردنی هەوکردن و ئازار لە ماسولکە کاندا وەهەروەها زیاد کردنی مەترسی تووشبوون بە نە خۆشی
.
دروست بوونی ڤیتامین دی ٣ : دروست دەبێت لە چینە چەوری ژیر پێست کاتێك کەلە وکاتە ی هەتاو بە هێزو لە بەرزییدایە واتە لە هاویندا ، کاتێک هەتاو بە ر پێست دەکەوێ چەورییەکەی ژێر پێست دەگۆرێ بۆ ڤیتامین دی ، ،،وە بە مەرجێك کرێمی دژە هەتاوت لە پێست نە دابی بەرهە مە کانی دژە خۆر ڕێگری دە کە ن لە دروستکردنی
دروست بوونی ڤیتامین دی ٣ : دروست دەبێت لە چینە چەوری ژیر پێست کاتێك کەلە وکاتە ی هەتاو بە هێزو لە بەرزییدایە واتە لە هاویندا ، کاتێک هەتاو بە ر پێست دەکەوێ چەورییەکەی ژێر پێست دەگۆرێ بۆ ڤیتامین دی ، ،،وە بە مەرجێك کرێمی دژە هەتاوت لە پێست نە دابی بەرهە مە کانی دژە خۆر ڕێگری دە کە ن لە دروستکردنی
فیتامین دی .ە .
کاتێک کە ڤیتامین دی دروست دەبێ دەگوازرێتەوە بۆ بەشی تری لەش و وە بە پرۆسەیەك دادەروات تا دەبیتە ڤیتامین دی ٣ ، ئەو جۆرەیان لە ش بە کاریدەهێنێت بۆ کار و چالاکییەکانی لەش وهەڕوەها چەسپ کردنی کالسیوم لە ئێسقان و دداندا .
ڤیتامین دی ٣ گرنگە بۆ دروست کردنی ووزە لە ناوخانەکاندا لە مایتۆکۆندریادا.
ڤیتامین دی ٢ گرنگە بۆ کوالیتی تۆی پیاو ، گرنگی هەیە بۆ تەندروستی دایك و کۆرپە ، تەمەن درێژ دەکاتەوە و پیری دوا دەخات ، ڤیتامین دی ٣ لەگەڵ ڤیتامین کەیی و توخمی مەگنسیوم تیکەلێك زۆر باش پێك دەهێنن بۆ هەڵمژین و چەسپاندنی کالسیوم لە ئێسقان و لە شدا
ڤیتامین دی ٣ گرنگە بۆ دروست کردنی ووزە لە ناوخانەکاندا لە مایتۆکۆندریادا.
ڤیتامین دی ٢ گرنگە بۆ کوالیتی تۆی پیاو ، گرنگی هەیە بۆ تەندروستی دایك و کۆرپە ، تەمەن درێژ دەکاتەوە و پیری دوا دەخات ، ڤیتامین دی ٣ لەگەڵ ڤیتامین کەیی و توخمی مەگنسیوم تیکەلێك زۆر باش پێك دەهێنن بۆ هەڵمژین و چەسپاندنی کالسیوم لە ئێسقان و لە شدا
.
ڤیتامین دی چی یە ؟
زانایان دەڵین ڤیتامین دی هەر تەنها ڤیتامین نییە بەڵکو هۆرمۆنە .
وە تەنها لە هاویندا لەش دروستی دەکات کاتێك کە هەتاو لە بەرزییدایە ، وە باقی ساڵ دروست نا بێت بۆیە پێویستە وەربگیرێت ، وەرگرتن بە دوو رێگا ، ریگای خۆراك وە رێگای دەرمان .
زانایان دەڵێن پێویستمان بە ٦٠ -٧٠ میکرۆگرام هەیە رۆژانە ، هەتاکو ٢٥٠ میکرۆگرام کە دەکاتە (١٠.٠٠٠ یەکە ) زەرەر ناگەیەنێ و ە بە زیادیش داناندرێ ، لەوە زیاتر بێ زەرەر دەدات، و لەخانە کانی لە شدا دە مێنێتە وە و پی دەلێن ژهراوی بوون .
زانایان دەڵین ڤیتامین دی هەر تەنها ڤیتامین نییە بەڵکو هۆرمۆنە .
وە تەنها لە هاویندا لەش دروستی دەکات کاتێك کە هەتاو لە بەرزییدایە ، وە باقی ساڵ دروست نا بێت بۆیە پێویستە وەربگیرێت ، وەرگرتن بە دوو رێگا ، ریگای خۆراك وە رێگای دەرمان .
زانایان دەڵێن پێویستمان بە ٦٠ -٧٠ میکرۆگرام هەیە رۆژانە ، هەتاکو ٢٥٠ میکرۆگرام کە دەکاتە (١٠.٠٠٠ یەکە ) زەرەر ناگەیەنێ و ە بە زیادیش داناندرێ ، لەوە زیاتر بێ زەرەر دەدات، و لەخانە کانی لە شدا دە مێنێتە وە و پی دەلێن ژهراوی بوون .
سەرچاوەی خۆڕاكی بۆ ڤیتامین دی :
ئەوانەی دەیانەوەێ لە خۆڕاك دەستیان کەوێ پێویستە ئەوانە بخۆن ، ماسی چەور ، رۆنی ماسی ، چەوری جگەری ماسی ، پەنیر، شیری چەور یا چەوری شیر ، زەردێنەی هێلکە، میوەی ئەڤۆکادۆ، گۆشتی سووری پەز و گۆلك . لێرە پێویستە بزانرێ کە کەمی یا پیداویستی لەش لە ڤیتامین دی تەنها بە خۆڕاك پڕ ناکرێتەوە بە تایبەتی لە وەرزی زستاندا ، بۆ یە باشترە بە دەرمان وەرگیرێ
ئەوانەی دەیانەوەێ لە خۆڕاك دەستیان کەوێ پێویستە ئەوانە بخۆن ، ماسی چەور ، رۆنی ماسی ، چەوری جگەری ماسی ، پەنیر، شیری چەور یا چەوری شیر ، زەردێنەی هێلکە، میوەی ئەڤۆکادۆ، گۆشتی سووری پەز و گۆلك . لێرە پێویستە بزانرێ کە کەمی یا پیداویستی لەش لە ڤیتامین دی تەنها بە خۆڕاك پڕ ناکرێتەوە بە تایبەتی لە وەرزی زستاندا ، بۆ یە باشترە بە دەرمان وەرگیرێ
.
ڤیتامین دی وەکو پاڵپشتی خۆڕاکی و دەرمان هەیە لە دەرمانخانەکان بە یەکەی جیاواز و بە شێوەی حەب و گیڕاوە هەیە ، کە هەر کە سە بە گوێرەی رێژەیی کەمی و تەمەن وەر دە گیڕێ .
ڤیتامین دی وەکو پاڵپشتی خۆڕاکی و دەرمان هەیە لە دەرمانخانەکان بە یەکەی جیاواز و بە شێوەی حەب و گیڕاوە هەیە ، کە هەر کە سە بە گوێرەی رێژەیی کەمی و تەمەن وەر دە گیڕێ .
بۆ منداڵ جیاوازە لە گەڵ گەورە ، پێش وەرگرتنی ڤیتامین دی پێویستە پشکنین کرا بێ وە بزانرێ کە ژمارەی رێژەی ڤیتامین دی لە لەشدا چەندە وەلەسەر ئەو بنەماییە بە هێزی ڤیتامینەکە دیاریدەکرێ لە دەرمانخانەکان وە رێنمایی پیدەدرێ بۆ چۆنییەتی خواردنی
.
کۆرپە هەرلە کاتی لە دایكبوونی دا پێویستە ڤیتامین دی وەکو قەترە وەرگرێ کە ڕۆژانە ٥ قەترە دەردرێ تاکو منداڵەکە دەبێت بە ٢ ساڵ
کۆرپە هەرلە کاتی لە دایكبوونی دا پێویستە ڤیتامین دی وەکو قەترە وەرگرێ کە ڕۆژانە ٥ قەترە دەردرێ تاکو منداڵەکە دەبێت بە ٢ ساڵ
.
کەی بخوڕێ ؟
ڤیتامین دی ٣ لە و جۆڕە ڤیتامینانەیە کە لە چەوری دەتوێنەوە ، ڤیتامینەکان دوو جۆرن هەن لە ئاو تواوە وە هەن لە چەوری تواوە .
وە ڤیتامین دی ٣ لە چەوری تواوەیە ، کەواتە پێویستە لە گەڵ ژەمێكی خۆڕاك بخورێت کە چەوری تیدا بێت ، بۆ نموونە گەر لە گەڵ زەڵاتە خواردت سوودی نا بێت چونکە چەوری تێدانیە و ڤیتامینەکە ناتوێتەوە .
دەتوانرێ لەگەل رۆنی ماسی بخورێ ، چەورێیە وە چەورییەکی باشە ، لەش سوودی ڵێ وەردەگرێ .
خواردنی کوردی رۆنی تێدا بە کاردێ ، رۆن چەورییە بۆ یە لەگەڵ ژەمێکی خواردن وەکو نانی نیوەڕۆ یا ئێوارە بخورێ باشە و لەش سوود مەند دەبێ
کەی بخوڕێ ؟
ڤیتامین دی ٣ لە و جۆڕە ڤیتامینانەیە کە لە چەوری دەتوێنەوە ، ڤیتامینەکان دوو جۆرن هەن لە ئاو تواوە وە هەن لە چەوری تواوە .
وە ڤیتامین دی ٣ لە چەوری تواوەیە ، کەواتە پێویستە لە گەڵ ژەمێكی خۆڕاك بخورێت کە چەوری تیدا بێت ، بۆ نموونە گەر لە گەڵ زەڵاتە خواردت سوودی نا بێت چونکە چەوری تێدانیە و ڤیتامینەکە ناتوێتەوە .
دەتوانرێ لەگەل رۆنی ماسی بخورێ ، چەورێیە وە چەورییەکی باشە ، لەش سوودی ڵێ وەردەگرێ .
خواردنی کوردی رۆنی تێدا بە کاردێ ، رۆن چەورییە بۆ یە لەگەڵ ژەمێکی خواردن وەکو نانی نیوەڕۆ یا ئێوارە بخورێ باشە و لەش سوود مەند دەبێ
بۆ منداڵی شیرە خۆر لەگەڵ ژەمی شیر بیدرێتێ چونکە شیر یش چەوری تێدایە
نموونەیەك لە لێکۆڵینەوەیەك دا
:
لێکۆلێنەوەیەکی نوێ دەریخستووە کە ڤیتامین دی دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی تووشبوون بە شێرپەنجە بە رێژەیی لە سەدا ٧٧ .
زانایانی زانکۆی کرایگتۆن لە نیبراسکادا هەستان بە لێكۆلینەوەیەك لە سەر ١١٧٩ ئافرەت کە تەمەنیان لە ٥٥ ساڵی و بەسەرەوە بوو ، وە کە لەم ١٠ ساڵەی دوایی هیچیان تووشێ هیچ جۆڕە شیرپەنجە یەك نەبووبوون ، لێکۆلینەوە کە دەستی پێکرد لە ساڵی ٢٠٠٠ بۆ ٢٠٠٥ کۆتایی هات
ئەو ژمارەیەیان کرد بە دووبەش ، بەشێكیان ڕۆژانە ڤیتامین دی ٣ ٢٥ میکرۆگرام کە دەکاتە ١١٠٠ یەکە ڕۆژێ پێیان درا .
کۆمەڵەی دووەم جٶرە حەبێکییان پێدان کە پێ دەلێن ( پلاسیبۆ) واتە هیچی تێدانییە و زەرەری نی یە ، وە چاوەدێرییان کردن .
دیتیان ئەوانەی پاڵپشتی خٶڕاکی ڤیتامین دیان وەرنەگرت ( کۆمەلەی دووەم ) ٥٠ ئافرەت تووشی جۆڕێك لە جۆڕەکانی شیرپەنجە بوون وەکو مەمك ، پێست ، ریخۆڵە ، سییەکان .
ئەوانەی کە ڤیتامین دی یان وەرگرت لە سەدا٧٧ کەمتر تووشی شیرپەنجە بوون . ئەنجامی لیکۆلێنەوە گەیشتە ئەوەی گەر لەم تەمەنە دا واتە تەمەنی بەساڵاچوون بری زیاتر لە ڤیتامین دی وەربگیرێ ئەوا مەترسی تووشبوون بە شێرپەنجە کەمتر دەبێتەوە .
کەواتە ڤیتامین دی یارمەتیدەرە کە ژیانێكی تەندروست ترو باشتر و دریژ تر بژی
لێکۆلێنەوەیەکی نوێ دەریخستووە کە ڤیتامین دی دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی تووشبوون بە شێرپەنجە بە رێژەیی لە سەدا ٧٧ .
زانایانی زانکۆی کرایگتۆن لە نیبراسکادا هەستان بە لێكۆلینەوەیەك لە سەر ١١٧٩ ئافرەت کە تەمەنیان لە ٥٥ ساڵی و بەسەرەوە بوو ، وە کە لەم ١٠ ساڵەی دوایی هیچیان تووشێ هیچ جۆڕە شیرپەنجە یەك نەبووبوون ، لێکۆلینەوە کە دەستی پێکرد لە ساڵی ٢٠٠٠ بۆ ٢٠٠٥ کۆتایی هات
ئەو ژمارەیەیان کرد بە دووبەش ، بەشێكیان ڕۆژانە ڤیتامین دی ٣ ٢٥ میکرۆگرام کە دەکاتە ١١٠٠ یەکە ڕۆژێ پێیان درا .
کۆمەڵەی دووەم جٶرە حەبێکییان پێدان کە پێ دەلێن ( پلاسیبۆ) واتە هیچی تێدانییە و زەرەری نی یە ، وە چاوەدێرییان کردن .
دیتیان ئەوانەی پاڵپشتی خٶڕاکی ڤیتامین دیان وەرنەگرت ( کۆمەلەی دووەم ) ٥٠ ئافرەت تووشی جۆڕێك لە جۆڕەکانی شیرپەنجە بوون وەکو مەمك ، پێست ، ریخۆڵە ، سییەکان .
ئەوانەی کە ڤیتامین دی یان وەرگرت لە سەدا٧٧ کەمتر تووشی شیرپەنجە بوون . ئەنجامی لیکۆلێنەوە گەیشتە ئەوەی گەر لەم تەمەنە دا واتە تەمەنی بەساڵاچوون بری زیاتر لە ڤیتامین دی وەربگیرێ ئەوا مەترسی تووشبوون بە شێرپەنجە کەمتر دەبێتەوە .
کەواتە ڤیتامین دی یارمەتیدەرە کە ژیانێكی تەندروست ترو باشتر و دریژ تر بژی
.
بە هیوای تەندروستێکی باش
چیمەن -٣٠.١.٢٠٢٠
چیمەن -٣٠.١.٢٠٢٠
