قەبزی
قەبزی چێ یە ؟حالەتێکە کە کە سەکە ناتوانێ پیسایی بکات .Obstipationکەسیك کە لە هەفتەیەك دوو جار یا کە متر سەرئاو بکات ، کەسێك کە پیساییە کەی رەق بێ و بە زەحمەت بیکات یا قووەت بکات ، کەسێك کە هەست بکات کە بە تەواوی ریخۆلەی بەتاڵ نە کردووە ، ئەوانە هەموویان حالەتی قەبزیین .
منداڵ دە بێ بە ئاسایی و بی ماندوو بوون پیسای بکات ، نا بێت قووەت بداتە خۆی جونکە قووەت دان دەبێتە زەرەر گەیاندن بە ریخۆلە ، مندالی تازە بوو کە نە خۆش نە بیت و هیج کێشەیەکی نە بیت لە ریخۆلە و شیر بخوات رۆژانە دەبێت پیسایش بکات رۆژانەبە کورتی چەندی بخوێت دەبێت ئەوەندە ش پاشماوە فرێبدرێتە دەرەوە، کەسیك زۆر خۆر بێ دەبێت رۆژانە ش پیسایی بکات کەسێك کەم خۆر بێ ئاساییە کە رۆژانە پیسایی نە کات ، دوو رۆژ جاریك بێ یا هە فتەی دوو جار بێ .
نیشانەکانی قەبزی
یەکەم نیشانە کە کەم چوونە سەر ئاو ، (توالێت)، پیسایی کردن ٣ رۆژ بۆ ٤ رۆژ جارێك ، لە حالەتی قورسدا ١٠ بۆ ١٢ رۆژ جارێك پیسایی کردن ،پیسایی رەق بێ و قشپلی بێ لە شێوە ، بوونی غازات ، ئاوسانی وورگ ، هەست کردنی بە تێکچوونی هەموو لە ش ، هێلنج ، لای منداڵ و هەندیك کە س کەمی ئارەزوو ی خواردن ، ئازار ی سك .گەر کەم خوێنی ، یا خوین هەیە لەگەڵ پیسایی، رشانەوە ، کیش دابەزینت هەبوو ، پیویستە بێ باك نە بیت و یەکسەر بچێتە دکتۆر و پشکنین بکەی .کێ تووشی قەبزی دەبێ ؟هەموو کەسیێك تووشی ئەو حالەتە دەبێت ، لای خانمان دوو ئەوەندەی پیاوان زیاتر تووش دەبن ، مندالێ ساوا ئەو حالەتەی دەبێت ، مندالێ تازە دەست پێکردوو بە مەکتەب . لای خانمان و پیاوان کە تەمەنیان لە سەرو ٦٥ سالێ یە ، تەمەنی نیوان ١٥ بۆ ٤٥ سالیش ناوە ناوە تووش دەبن .لە حالەتی مندالی ساوا کە مندالەکە تازە بووە وە دەبێت ریخۆلە ئامادە بێت بۆ ژیانێكی نۆێ و دەست کردن بە ئیش کردن بە شێوەیەکی تر لە خواردن وەرگرتن لە ریگایی دایکەوە ، بۆ خواردن وەرگرتن راستەوخۆ لەلای مندالەکە وە ، لای هەندیك منداڵ ریخۆلە تەمبەڵە وە دەبێتە هۆی قەبزی ، جاری واهەیە گورینی جۆری شیر یار مەتی منداڵ دەدات کە باشتر بێت ، لای هەندیك منداڵ حساسیەت هەیە بۆ شێر ئەوانە دەبێت شیری تایبەتیان پی بدرێت .لای کە سانی ٦٥ سالە قەبزی دەگەرێتەوە بۆ کەم خواردنەوەی ئاو ، وە تەمەن کاریگەری زۆری هەیە کە ریخۆلە وەکو جاران چالاك نی یە ، وە دەبێت یارمەتی بدرێت ، هەندیك دەرمانیش دەبێتە هۆی تەمبەڵ کردنی ریخؤلە .
هؤکارەکانی قەبزی چێ یە ؟هەندیك حالەتی قەبزی دروست دەبێ بە بێ ئەوەی بزانین سەبەب جی یە .هەندێك نە خۆشی دەبنە هۆی قە بزی وەکو نە خۆشی غودە ، نە خۆشی شەکرە ، نەشتەرگەری ، نەشتەرگەری ناوسك .بەکارهێنانی دەرمان وەکو مۆرفین و جۆرەکانی کە کار لە ریخۆلە دەکەن و تەمبەڵی دەکەن وە دکتۆرەکان لە گەڵ ئەو دەرمانانە دەرمانی دژە قەبزیش دەنوسن بۆ نە خۆشئەو جۆرە قەبزیە بە هۆی دەرمانە دوای وەستان لە دەرمان قەبزییە کە نامێنێ واتە قەبزییەکی کاتییە یە ، ئەوانەی کە نە خۆشییان هەیە ئەوانیش قەبزییەکەیان کاتی یە هەر کە نە خۆشی یەکەیان چارە ی بۆ دانرا ریخۆلەیەن باشتر دەبێت و باشتر کار دەکات .لە هەندێك حەلەتی قەبزییدا ماسولکە کان و دەمارەکانی دیواری ناوەوەی ریخۆلە کەم جاڵاکن ، کەم جاڵاکی کار دەکاتە سەر ناواخنی ریخؤلە کە پاشماوەی خۆراکی هەرس کراوە و ئاوەکەی لێمژراوە و گواستنەوەی قورس بووە کەلە بەشێكی ریخۆلە بۆ بە شێکی کەوە وە پاڵنانی بۆ ریكە و فرێدان بۆ دەرەوە .ریخۆلە بە سروشتی خۆی وا خولقاوە کە جولەیەکی لە شێوە جوولەی کرمی هەیە ، کە ئینسان هەستی پی ناکات ئەو جوولەیە وا دەکات کە ریخۆلە پاڵ بە وەی لە ناویەتی بنێت بۆ دەرەوە ، کە ئەو جوولەیە سست دەبێ ، ریخؤلە ناتوانێ ئەرکی خۆی بە جێ بهێنێ وەکەسەکە تووشی قەبزی دەبێلای بە سالاچوان هۆ کاری دیار کەم خواردنەوەی ئاو ، شلەیە وە کەمی جووڵەیە ، بە ساڵاجوان زیار لە ماڵن و دەرناکەون ، زۆربەی کاتیان بە دانیشتن و پاڵکەوتن بە سەر دەبەن ، بۆیە گرنگە بۆیان رۆژانە بە لای کەمی پیاسەیەك بکەن بۆ نیو سەعاتیك بۆ ١ سەعات ، وە ئاو یا شلە زۆر بخۆنەوە .لای منداڵ قەبزی روودەدات کە منداڵ خووی تەندروستی نی یە بۆ سەر ئاو کردن ، منداڵ هەیە لە بەر یاری ناروات بۆ توالیت کاتی دروست ، خۆی دەگرێت ، ئەو خۆ گرتنە باش نی یە ، منداڵ دەبێت فێر بکرێت بە یانیان کە لە خە و هەلسا بچیتە توالیت و سك بە تاڵ کات .منداڵ هەیە کاتێك کە شوێنی دەگۆریت وەکو تازە چوون بۆ مەکتەب ، کە مەکتەب شوێنێکی نوێ یە ، شارەزا نی یە ، زۆربەی منداڵ ناچن بۆ توالێت و کە جی پیویستیان پی یەتی ، ئەوە ش قەبزی دروست دەکات .سە فەر کردن لە کاتی سەفەر کردن بۆ شوێنی دوور وە نە بوونی توالیتی خاوێن ، هەندیك کەس خۆی دەگرێت وە دەبێتە هۆی قەبزی کاتی .قەلەقی و دلە راوکێ دەبیتە هۆی قەبزی لای هەندیك کە س ، هەیە کە نزیك دەبێتەوە لە تاقیکردنەوە (ئیمتحان)، دەبێتەوە هۆی قەبزی کاتی .وەزیفەی لە جۆری دانیشتن وەکو دانیشتن لە سەر کورسی بۆ ماوەیەکی درێژ یا سایەقی کردن بۆ ماوەیەکی درێژ ، ئەو جۆرە کارانە کە سەکانی زۆر دادەنیشن تووشی قەبزی و مایسیری دەبن .دووگیان یوشی قەبزی دەبیت بە تایبەتی لە مانگە کانی کۆتایی دووگیانیدا ، کە وورگ گەورە دەبێ وە پەستان دەخاتە سەر ریخۆلەو تەمبەلی دەکات ، ریگری دەکات کە ریخۆلە بە کاری تەواوی خۆی هەستێت .
دەستنیشانکردن و پشکنین :
پشکنینیك تایبەت بە قەبزی نی یە ، لەگەڵ ئەوە شدا دکتۆرەکان دەتوانن ئە و حالەتە دەست نیشان کە ن بە هۆی پشکنینی کردن بۆ نەخۆشی کە دەبێتە هۆی قەبزی قوکو پشکنینی خۆین بۆ زانینی غودە .گەر سەبەبەکە دەرمان بێت لێرە دکتۆر دەبێت بپرسێ لە نە خۆش چ دەرمانێك وەر دەگرێ کە سە بەبە بۆ قەبزی .پشكنینی تر دەکرێت وەکو سؤنار و نازوور بۆ زانێنی قەبزی ، وە پشکنینی پیسای بۆ زانینی بوونی خوێن لە پیسایی .دکتۆر بە پشکنینی سریری دەتوانێ دەست لە سك بدات و بزانی ئاساییە یا قەبزە .چارە سەر ی قەبزی
خۆم چێ بکەم ؟لە حالەتی قەبزی سووك دا خۆت دەتوانی خۆت چارە کەی و یارمەتی خۆت بدەیی ، وەکو ئاو خواردنەوەی زۆر ، شلەمەنی خواردنەوە ، خووی رێك بۆ چوونە سەر ئاو ، گۆرینی خۆراك وەکو واز هێنان لە خواردنی نانی سپی و گۆرینی بە نانی رەش ، خواردنی سەوزە و میوە بەتایبەتی سێو و هەرمی یار مەتی دەرن بۆ ریخۆلە ، خواردنی هەلوژەی رەش کە دەبێتە هۆی شلکردنەوەی پیسایی .جولە زۆر گرنگە وەکو رۆیشتن بە پێ رۆژانە ، ئەنجام دانی وەرزشی وەکو مەلەوانی ، پاسکێل سواری ، یا رۆیشتن بە خیرایی .کەم کردنەوەی جگەرە و ئەلکحوڵ .
چارە سەری دەرمانی
دەرمانەکانی قەبزی زۆرن ، دەبێت شارەزاییانی دەرمان و کارمەندانی دەرمانخانەکان بە باشی بیان ناسن و هەریەکێکیان جۆن کار دەکەن وە جی دەکەن لە لە شدا .دەرمانەکان دەکرێنە دوو گروپەوە لە رووی کاریگەرییەوە ، یەکەم گروپیکن کە کاریگەریان تەنها لە سەر ناواخنی ریخۆلەیە ، کە هەندیکیان ناواخنی ریخۆلە ، کە پاشماوەی خوراکە قەبارەکەی گەورە تر دەکات و کە ئاسانە بۆ ریخۆلە پالی پیوە نیت بۆ بەشی تری ریخۆلە و کردنەوە دەرەوەشی .بەکارهێنان: ئەو گروپە ترس نی یە لە بە کار هینانیان، چونکە کار لە ریخۆلە ناکات کار لە ئەوەی ناو ریخۆلە دەکات .ئەم گروپە زۆر دەرمان لە خۆی دەگرێت وە بە زمانی پیشەیی ئەو جۆرانە پیان دەگوترێ ئۆسمۆتیك لە کار کردندا .
گروپی دووەم ، ئەو جۆرە دەرمانانە دەگرێتەوە کە کار لە ریخؤلە دەکات ، کار لە جوولەی ریخۆلە دەکات وە ریخۆلە چالاکتر دەکات کە زیاتر بجوڵیت ، ئەو دەرمانانە نا بیت بۆ ماوەیەکی زۆر بەکار بیت ، جونکە کار لە ریخۆلە دەکات و تەمبەلی دەکات ، وا دەکات ریخۆلە باش ئیش نە کات بە بی دەرمان .بەکارهێنان : بە کارهێنانیان بۆ ماوەیەکی کورتە ، بۆ حالەتی کە دەرمانەکانی تر کاریگەرییان نی یە ، یا لە حالەتی کەسێك کە دەرمانی مۆرفین وەر دەگرێت .دەرمانەکانی دژە قەبزی نا بیت بە بەردەوامی بە کار بین ، هەر کە قەبزییە کە نەما دەرمانە کە رادەگیرێت ، خواردنی زۆری ئەو دەرمانانە دەبێتە هۆی لە دەست دانی ماددە خوارکییە کان و خۆی ییەکان ناو لە ش .دەرمانەکان ئەوانەن :ناوە زانستیەکانیان دا دەنێم ،گروپی یەکەم ، ئەو گروپەن کە کار لە ئەوە ناو ریخۆلە دەکەن ، یان کار لە پاشماوەکە دەکەنسێ جۆر دەرمانمان هەن١.potassiumchlorid,Macrogol 3350, Natriumchlorid,Natriumhydrogencarbonat= Movicol
ئەمانە هەمووی پیکهاتەی مۆڤیکۆڵ
ئەوە پاودەرە لە زەرفی گچکە دایە ، دەتوانرێ ١ بۆ ٢ زەرف بە کار بێت لە رۆژێکدا . هەر زەرفێك لە ناو نیو پەرداخ ئاو جوان دەتوێنرێتەوە ، نابیت سەلك سەلك بێت ، کە جوان تواوە دەبێت بخوریتەوە ، وە بە درێژایی رۆژەکە دەبێت ئاو یا شلە مەنی تر بخورێتەوە ، تاکو دەرمانەکە کاری خۆی بکات ، چونکە ئەو دەرمان ئاو لە لە ش دەدات بە پاشماوەی ناو ریخۆلە و شلی دەکاتەوە کە ئاسان بێت بگوازریتەوە و فرێ بدرێت.ئەو دەرمانە ٨ بۆ ١٢ سەعاتی پی دەچیت تاکو کاریگەرییەکەی دەبینرێت .یانی گەر ئەو رۆ بەکاری بهێنیت دەبێت رۆژی دوایی بچیتە سەر ئاو ، گەر نە چیت واتە باش کاری نە کردووە ، یا بە هەلە بە کار هاتووە یا ئاو زۆر و پیویست نە خواراوەتەوە .ئەو دەرمانە هەموو ریخۆلە بەتال دەکات بۆ گەورە و منداڵ گونجاوە ، مندالی سەروی دوو ساڵ موڤیکولی تایبەت بەو تەمەنە هەیە کە برەکەی کەمترە . مندالی خوار دوو سال بە بی دکتۆر نابیت پی بدرێت
Lactuloseدووەم لاکتۆلۆزە ، کە بە کار دێ بۆ مندالێ ساوای تازە بوو ، وە بۆ منداڵ و گەورەش بە کاردێ ، دووگیانیش دەتوانی بە کاری بهێنیت.ئەویان شلەیە وە بە گویرەی کێش لێ دەبردریت و بە کار دێت ، بۆ نموونە پێشنیار دەکرێبۆ گە ورەو مندالی سەرو ١٤ ساڵ : ١٥ بۆ ٣٠ ملیلیتر بۆ رۆژێك کە دابە ش دەکرێ بۆ دووجار یا ٣ جار لە رۆژیك دا بە مانای ٥ مل لیتر رۆژی ٣ جار ، یان ١٠ ملیتر بۆ گەورە رۆژی ٣ جار ، یا بۆ گەورە ١٥ مل لیتر ٢ جار رۆژێمندالی خوار دوو سال بە بێ دکتۆر نا بیت بە کار بیت .منداڵ لە ١ ساڵ بۆ ١٣ ساڵ ، ٥ بۆ ١٥ مل لیتر بە کار بیت لە رۆژێكدا ، وە دابە ش دەکرێ بۆ دوو ژەم یا ٣ ژەممنداڵ تەمەن ٥ مانگ بۆ ١٢ مانگ ١٠ مل لیتر بە کاردێ لە رۆژێکدا ، دابەش دەکرێ بۆ سەر دوو ژەم بە گویرەی کیش.منداڵ تەمەن خوار ٥ مانگی١ بۆ ٦ مل لیتر کە دابە ش دەکریت بۆ دوو ژەم .
Magnesiumoxidدەرمانی سێ یەم مەگنسیومە ، کە لە شیوەی حەبە ، وە بۆ گەورەیە ، کار لە ریخۆلە ناکات زیاتر بە دەرمانیکی سروشتی دادەندرێت.١ بۆ ٣ حەب دەخورێت ئێواران یا شەو پێش خەوتن لە گەڵ پەرداخێکی گەورە ئاو وە ٨ بۆ ١٢ سەعاتی پی دەچێت تاکو کاریگەری دەردەکەوێ .یەکەم جار تەنها ١ دانە دەخورێت گەر دانەیەك کاریگەری نەبوو دەتوانرێ زیاد کرێ بۆ ٢ یا ٣ دانە حەب .ئەم دەرمانە بۆ ترشی گەدەش بە کار دێ .گروپە دەرمانەکانی هاندەر بۆ ریخؤلە ، ئەو دەرمانانە وادەکەن کە ریخۆلە چالاکتر بی وە کپکەرن بۆ هەلمژینی ئاو خۆی، بە کاردێ لە حالەتی بە پەلە ، قەبزیك کە دەرمانەکانی تر کاریگەری نە بووە ، یابۆ ئەوانەی قەبزی درێژ خایەنیان هەیە، یا خودبۆ ئەوانەی دەرمانی ئازارشکێنی بە هیز وەردەگرن وەکو ترامادؤڵ و مۆرفین .گروپی دەرمانەکانی کە هاندەرن بۆ ریخۆلە ، وە ریخۆلە چالاک دەکەن دوو ماددەمان هەنBisacodylئەم جۆرە لە شیوەی حەب و شاف هەیە، حەبەکە ١ دانەی لی دەخورێت رۆژێ ، وە شافەکە ش بۆ کۆمە تەنها ١ دانەی لێ بە کاردێ رۆژێ، شافەکە کە هەلدەگیرێت بە کۆم زوو کاریگەری دەردەکەوێ ، ئەوەی شاف بە کار بێنی دەبێت لە مالەوە بێت و نزیك توالێت بێ چونکە لە ماوەی ٥ دەقە بۆ ١٠ دەقەیەك کاریگەرییە کەی دەردەکەوی و ئیش دەکات .شاف یارمەتی بە تاڵکردنی بە شی کۆتایی ریخۆلە دەدات ، گەر بە شی کۆتایی ریخۆلە گیرا بێت ئەوا شاف دەیکاتەوە ، بەلام گەر لە بە شەکانی ترەوە بێت کیشەکە ئەوا شاف کافی نیە یە و دەبێت دەرمانیكی کە ش بە کار بیت لە گەلی وەکو یەکێك لەو دەرمانانەی گروپی سەرەوە.حەبەکە زیاتری پیدەچیت تاکو ئیش دەکات ، لەوانەی ٥ بۆ ٦ سەعاتەکی پی بچی تاکو ئیش بکات ، وە لە کەسیك بۆ کەسێك جیاوازە کە زووتر یا کەمیك درەنگتر کار بکات .هەر دەم حەب لە گەڵ پەرداخێك ئاو قووت بدە ، ئاوەکە یارمەتی توانەوەی حەب دەدات و یارمەتی ریخۆلەش دەدات ، و کاری ئاسانتر دەکات .Natriumpicosulfatئەو جۆرەیان لە شیوەی قەترە هەیە ، کە هاندەرە بۆ ریخۆلە و لە سەرەوە باسکراوە کارەکەی.ئەو قەترەیە لە ٥ بۆ ١٥ قەترە دەتوانرێ بە کار بیت ، کە دابە ش کرا بی بە سەر ١ ژەم یا ٢ ژەم .گروپی سێ یەمدەرمانەکانی ریخۆلە بەتاڵکەرئەو دەرمانانە لە شێوەی تۆزن و وەلە زەرف دان ، کە دەبێت بە پی جەدوەلی دیاریکراو لە لایەن دکتۆرەوە بخورێن ، بە کار دێن بۆ کاتی نازوور کردن ، کە دەبێت ریخۆلەو ماعیدە بە تەواوی بەتاڵ کرێت ، هەتاکو بتوانرێت دیوی ناوەوەی ریخۆلە و ماعیدە بە جوانی ببینرێ کاتی پشکنینی نازوور .دوای بە کار هینانی ئەو جۆرە دەرمانانە ، ئاساییە کە سەکە تاکو ٣ رۆژێش نە چێتە سەر ئاو .نموونەیەكMagnesiumoxid,Natriumpicosulfat=Picoprep
گروپی چوارەمئەو گروپە دەرمانان کە تەنها بە شی کۆتایی ریخۆلە بە تاڵ دەکەن ، وە ئەوانیش چەند جۆریكئەو دەرمانانە بە کاردێن کاتی قەبزی کە بە شێ کۆتایی ریخۆلە گیرا بێ یا ن کاتی پشکنینی کۆتایی ریخؤلە بۆ مەبەستی تر.دەرمانەکان لە ریکە( کۆم ) بە تاڵ دەکرێن ، دەرمانەکان وادەکەن کە ئەو بە شەی ریخۆلە نارەحەت بکەن و زۆری لێدەکرێت کە پاڵ بە پاشماوەکەی ناوی بنێت بۆ دەرەو بە تالێ بکات .نمونە ی شاف ، کە ناوی زانستی یەکەیBisacodylGlycerol
نموونە بۆ کرێم کە ناوی زانستی یەکانیانNatriumcitrat، Natriumlaurylsulfoacetat = Microlaxبە کارهێنانی ئەو کریمە ، کریمەکە بۆریکی باریکی بە سەرەکەیەوە لکاوە ، ئەو بۆرییە باریکە سەرەکەی دەپچرێنرێت و نیوەی بۆرییەکە دەخڕیتە کۆمەوە و لولەی کریمەکە دە گوشریت تاکو هەمووی لە کۆمدا بە تاڵ دەکرێ ، بەردەوام دەبیت لە لە گوشین کاتی دەرهینانیشی لە کۆمە ، ئەگینا کریمەکە هەلدەمژیتەوە ولوولەکە.کە ئەو کریمە بە کار دێت دەبێت نزیك توالیت بیت ، لە ماڵ بیت نەجیتە دەرەوە ، کاریگەرییەکەی خیراییە .
دەرمانی تر مان هەیە کە بۆ قەبزی بە کار دێن لە حالەتی دەگمەندا یا لە حالەتی یایبەتدا وەکو کە ناوە زانستی یەکانیان دادەنێـمLinaclotidلینکلۆتید بە کاردێ بۆ ئەو کەسانەی کە قەبزی و کۆلۆنیان هەیە لە جۆری نارەحەتی ریخۆلە ئەستورەMethylnaltrexonمە تێوڵ نالترێکسۆن ، بە کاردێ بۆ ئەوانەی قەبزییەکەیان بە هۆی دەرمانی ئازار شکینەوە یە لە جۆری دەرمانی بە هێزەکانی ئازار شکین وەکو مۆرفینNaloxegolنالۆکسگول، بە کار دێ بۆ ئەو کەسانەی کە ئازاری زۆریان هەیە وە دەرمانی ئازار شكێةی بە قەووەت وەر دەگرن و دەبێتە هۆی قەبزیانPrucalopridپروکالۆپرید بە کاردێ بۆ ئەوانەی کە دەرمانی تریان بە کار یناوە و سوودی نە بووە بۆ راگرتنی قەبزییەکەیان ، قەبزی درێژ خایەنیان هەیە
چیمەن ٢٧ ی ٩ ی ٢٠
