هەستیاری گلوتین یا بەرگەنەگرتنی گلوتین

 حەساسیەت بە گلوتین 

glutenintolerans پی دەگوتری بە زمانی  زانستی 

نەخۆشی  (بەرگەنەگرتنی گلوتین) چییە؟

نەخۆشی بەرگەنەگرتنی گلوتین نەخۆشییەکی درێژخایەنی ڕیخۆڵەیە کە تێیدا بەرگەی ڕێژەی پرۆتینی گلوتین لە خۆراکەکەدا ناگریت. گلوتین لە گەنم و جاجیمی و جۆدا هەیە

نیشانەکان

نیشانە ئاساییەکانی بریتین لە سکچوون، دابەزینی کێش، بەدخۆراکی و ماندوێتی. هەروەها زۆرجار تووشی کێشەی ئاوسانی ئاو دەبیت. بەڵام ڕادەی نیشانەکان لە نەخۆشێکەوە بۆ نەخۆشێکی تر دەتوانێت زۆر جیاواز بێت. ڕەنگە هەندێکیان لە ژیانی ڕۆژانەدا بە تەواوی بێ نیشانە بن، بەڵام دواتر لەناکاو نیشانەکانی پەیوەست بە نەخۆشییەکی تر و توندیان بۆ دروست دەبێت.

نەخۆشییەکە چۆن بەرەوپێش دەچێت؟

پێویستە تا کۆتایی ژیانت پابەند بیت بە رێجیمێکەوە. ئەگەر بەردەوام بیت لە خواردنی گلوتین، ئەوا دەبێتە هۆی ئاڵۆزی لە شێوەی کەمی ڤیتامین و کانزاکان، کەمبوونەوەی کالیسیفیکی ئێسکەکان و زیادبوونی ئەگەری تووشبوون بە شێرپەنجەی ڕیخۆڵە باریکە. ئەم مەترسییە کاتێک نامێنێت کە لە گلوتین دوور بکەویتەوە

کێ تووشی نەخۆشییەکە دەبێت؟

نەخۆشی بەرگەنەگرتنی گلوتین  لە هەموو کیشوەرەکاندا دەبینرێت. ئەم نەخۆشییە باوترین بەرگەنەگرتنی خۆراکە لە جیهانی ڕۆژئاوادا. ڕێژەی تووشبوون بە نەخۆشی سیلیاک 0.5-1% یە، بەڵام لەوانەیە لە هەندێک وڵات زیاتر بێت. نەخۆشییەکە لە منداڵیدا ڕوودەدات بەڵام دەتوانرێت لە نەخۆشانی هەموو تەمەنێکدا دەستنیشان بکرێت.

هۆکاری نەخۆشی  (بەرگەنەگرتنی گلوتین) چییە؟

ئەم نەخۆشییە بەهۆی زۆر هەستیاری بە گلوتین دروست دەبێت. ئەم کاردانەوە لە نێوان سیستەمی بەرگری لەش و گلوتین دەبێتە هۆی ئەوەی ناوپۆشی ڕیخۆڵە باریکە ڕیخۆڵە (villi) ی خۆی لەدەست بدات و بەمەش بە ڕادەیەکی جیاواز توانای هەڵمژینی ماددە خۆراکیەکان لەدەست بدات. مەیلی نەخۆشی بەرگەنەگرتنی گلوتین بۆماوەییە و ڕێژەی تووشبوون بە نەخۆشی بەرگەنەگرتنی گلوتین تا ١٠ هێندە زیاترە لە نێوان کەسوکاری نەخۆشانیبەرگەنەگرتنی گلوتین

توێژینەوەکان لە نەخۆشی  (بەرگەنەگرتنی گلوتین)

پزیشک دەتوانێت پشکنینی نمونەی خوێن بکات بۆ ئەو ماددانە کە لە نەخۆشانیبەرگەنەگرتنی گلوتیندا بەشدارن لە کاردانەوەی جەستە بەرامبەر بە گلوتین. ئەمەش ڕەنگە ئەو گومانە بەهێزتر بکات کە تۆ نەخۆشی بەرگەنەگرتنی گلوتینت هەیە. دەستنیشانکردنی کۆتایی بە وەرگرتنی نمونەیەکی بچووک لە چڵمی ڕیخۆڵە باریکە، بایۆپسی ڕیخۆڵە، لە پەیوەندی لەگەڵ گەدەسکۆپی ئەنجام دەدرێت. پاشان لە مایکرۆسکۆپدا دەتوانیت ڕاستەوخۆ بزانیت کە ئایا چڵمەکە تەختە یان نا، واتە. ئایا ڕیخۆڵە ڕیخۆڵەکان نەماوە یان نا. گرنگە پێش ئەنجامدانی بایۆپسی ڕیخۆڵە ئەو خۆراکانەت خواردبێت کە گلوتینی تێدایە. ڕیخۆڵە باریکەکان گەشە دەکەنەوە کاتێک ڕێجیمێکی بێ گلوتین پەیڕەو دەکەیت

مەرجی تایبەت لە منداڵاندا

ئەو منداڵانەی کە نەخۆشیبەرگەنەگرتنی گلوتین هەیە و چارەسەریان بۆ ناکرێت، بێزار دەبن و گەشەیان خراپ دەبێت. منداڵان هەمان نیشانەکانی گەورەکانیان هەیە.

چارەسەری نەخۆشی  (بەرگەنەگرتنی گلوتین)

ڕجیمی خۆراک

چارەسەری نەخۆشی بەرگەنەگرتنی گلوتین ئەوەیە کە پێویستە تا کۆتایی ژیانت لەسەر رێجیمێکی بێ گلوتین بیت. رێجیمێکی بێ گلوتین بەو مانایەیە کە نابێت گەنم (و سپێڵد)، جاجیمی، جۆ و وەرزێڕ و هەروەها هەموو جۆرە خۆراکێک بخۆیت کە ئەم دانەوێڵانە تێیدا . ئەمەش واتە لەناکاو دەبێت بەبێ نان و کێک و مەعکەرۆنی و پیتزا و بەرگر و پاستا و چەندین خواردنی تری لەو جۆرە بەریتە سەر . لە سەرەتادا دەکرێ زۆر قورس بێت بزانیت کام خۆراک گلوتینی تێدایە. بۆیە زۆر گرنگە بەیاننامەی بەرهەمەکان لەسەر ئەو خۆراکە تاکەکەسیانەی کە لە فرۆشگاکان دەیکڕیت بخوێنیتەوە.

دەتوانیت ئامۆژگاری زیاتر وەربگریت لە شارەزاییانی بواری خۆراك .

زۆر گرنگە کە پابەند بیت بە رێجیمەکە بۆ ئەوەی دوور بکەویتەوە لە نەخۆشیەکانی وەک کەمبوونەوەی کالیسیفیکی ئێسکەکان، کەمی ڤیتامین و کانزاکان هەروەها شێرپەنجەی گەدە و کۆئەندامی ریخۆڵە. هەروەها پێویستە لەلایەن پزیشکێکەوە پشکنینت بۆ بکرێت کە پسپۆڕە لە نەخۆشیەکانی گەدە و ڕیخۆڵە و گفتوگۆ لەگەڵ پزیشکی خۆراکی کلینیکی بکەیت.

بە ر هەم  دژە گلوتین 

ئێستا زۆر بە ر هەم م هە ن بۆ ئە وانە ی کە خە ستیوارت بە ێامبەر بە گلوتین ، کە پێیان دە گوترێ  خالی لە گلوتین 

وەکو 

شیری مندال بە ناوی 

Althera-Nestle

بۆ تە مە نی کە وە کو 

Gluten Go

Gluteostop

Glutenintolerance

ئە و بە ر هەم مامە لە شێوەی حە بن و بە ماوەی چارەگێک پێش نانخواردن دە خورێت ، یانی پێش ئەو ژەمە خوراکە ی کە دە زانی گلوتین تێدایە .

.

پێوەدانی مێرووەکان

 

میرووەکان مەبەست لە میش، مێشوولە ، زەردەوالە ، گەنە ، جالجالۆکە ،  میش هەنگ، لەو جۆرە  زیندەوەرانە 

پیوەدانی  مێروو چییە؟

هەر یەکەیك لەو میرووانە  شیوازی پێواندانی جیاوازیان هەیە وە هەریەکێكیان هەلگری  میکرۆبی جیاوازن کە لە کاتی پیوەداندا دەگواسترێنەوە بۆ پێوەدەرەوە 

نیشانەکان

زۆربەی پێوەدانی مێرووەکان تەنها نیشانەیەکی سووکیان لێدەکەوێتەوە لە شێوەی سووربوونەوە و ئاوسانی و خوران و سووتانی ئەو شوێنەی کە پێوەی دراوە یان پێوەت گرتووە. بەڵام هەندێکیان دوای پێوەدانی مێشوولە و هەنگ زەردەوالە بە ئاوسانی توند کاردانەوەی دەردەکەوێ. ئەگەر تووشی هەستیاری (حەساسیەتی)پێ هە بێ - زۆرترین جار دوای زەردەوالە هەنگ وپێوەدانەوەکەسەکە تووشی ئاوسانی زیادبوو، سووربوونەوە و سەرئێشە دەبێ هەروەها ئەگەری هەیە. سەرگێژخواردن، سكچوون، گرژبوونی سنگ و دژواری  ،هەناسەدان

تەنگەنەفسی بەدوا دادێ ، هەر کە تەنگە نەفەس بوو دەبێ یەکسەر ببردرێ بۆ  فریاکەوتن و حالی لە مەترسیدایە

نەخۆشییەکە چۆن بەرەوپێش دەچێت؟

بەزۆری خوران و ئاوسانەکە لە ماوەی ١-٣ ڕۆژدا نامێنێت. زۆربەی پێوەدان / پێوەدانی مێرووەکان بە تەواوی بێ زیانن. بەڵام ئاوسانی دەم یان زمان مەترسیدار دەبێت ئەگەر ببێتە هۆی کێشەی هەناسەدان. کاردانەوەی هەستیاری بەم نیشانانە دەتوانێت مەترسی لەسەر ژیان دروست بکات.بە  بخشێنی و بیخوڕێنن ئەو شوێنە، لەوانەیە هەوکردن لە پێستدا دەرکەوێت.

پێوەدانی گەنەی دارستان ، ئەوە جۆرە زیندەوەرێکە  کە لە دارستانەکان هەن وە بە  ئاژەڵ و مرۆڤیش وە دەلکێن و خوێن دەمژون وە سەریان  دەچەقینن لە ناو پیست دا وە هەلگری میکرۆبی  ترسناکن  کە  دەبێت بە دژە هەوکردن چارە بکرێ

 کێ تووشی نەخۆشییەکە دەبێت؟

هەموو کەسێک کە نزیك بێتەوە لە  مێرووەکان بە هەر هۆیەك بیت ئەگەری پێوەدانی هەیە ، . زۆرترین بەرکەوتنت لە هاویندا دەکەوێت، کە زۆرترین مێروو هەیە، هەروەها لەو شوێنەی کە زۆر لە دەرەوە بیت و جل و بەرگی سووک لەبەر دەکەیت. ئەگەر سەگ یان پشیلەیەکت هەیە، پێویستە پشکنینیان بۆ بکرێت وپیستیان هەلگرو میروولەکانی  بە ئاسانی پێوە دەلکێ ، وە ئەوانیش تووسی پیوەدان دەبن  و پێویستە  چارەسەریان بۆ بکرێت.

توێژینەوەکان لەسەر پێوەدانی مێرووەکان

لە زۆر حاڵەتدا دەزانیت کام مێروو پێوەت گرتووە یان گازی لێداوە.ا بیرۆکەیەکی باشە کە سەیری جەستە بکرێ و بگەڕێیت. ئەگەر پێوەدانی مێشوولەهەبێیا هەر پیوەدانی تر بی ، ئەوا جارە بکرێ ، . پێوەدانی مێشوولە بە تایبەتی لەو شوێنانەدا زۆرە کە پێستیان .دانەپۆشراوە.

چارەسەری پێوەدانی مێروو

دەبێت جزووی هەنگەکە دەربهێنرێت گەر هەنگ پیوەیدای، لە کاتێکدا زەردەوالە جزووی بەجێناهێڵێت ، گەر توانیت وا باشترە ژەهرەکە بە ژەهر مژەرەکە بمژرێتە دەرەوە، یا بگوشری تاکو هەمووی دێتە دەرەوە، باشترە شوێنەکە ساردکرێتەوە واتە بە فر بە کار بی یا شتێکی ساردی ناو سەلاجەی لە سەر دابنرێ ، دەتونرێ دەرمانی   بێهۆشکەری لە جۆری مەرهەم لیبدرێت ، یا دەرمانەکانی  دژە هیستامین  بە کاربی بۆدامرکاندنەوەی خوران و سووربوونەوە و ئاوساون.

ئەگەر نیشانەی کاردانەوەی هەستیاریت(حەساسیەت) بۆ دەرکەوت، بە زووترین کات سەردانی پزیشک بکە. ئەگەر هەستیاریت بە هەنگ و زەردەوالە هەبووە، باشتر وایە کوتانی هەستیاریت بۆ بکرێت.

جارەسەری پیوەدانی میرووەکان 

چارەسەربە  بێهۆشکەری خۆجیی پێست

ئەو ماددە چالاکانەی کە دەچنە ناو پێستەوە دوای چەند خولەکێک کاریگەری بێهۆشکەری ناوچەیییان هەیە. کاریگەرییەکەی دوای ١-٢ کاتژمێر کەم دەبێتەوە 

 نموونەی ماددە چالاکی  بیهۆشکەری خۆجییە کەلە پێست دەدرێ Lidocain

جۆری دووەم و باو لە چارەسەرکردنی پیوەدان و حەساسیەت  دژە هیستامینەکان 

دژە هیستامینەکان

ژمارەیەکی زۆر لە گواستەرە دەمارییەکان لە جەستەدا هەن، وەک هیستامین کە کاریگەری جیاوازیان هەیە کاتێک بەستراوەتەوە بە وەرگرەکانەوە. وەرگرەکانی هیستامین (H-receptors) لە زۆر شوێنی جیاواز لە جەستەدا دەبینرێن، و دەتوانرێت بەسەر ژێر جۆرەکاندا دابەش بکرێت، کە وەرگرەکانی H1 و H2 زۆرترین گرنگن. کاتێک هیستامین بە وەرگرەکانی H1 دەبەسترێتەوە، ئەو کاردانەوە هەستیارییانەی کە لە بۆ نموونە حەسایەتی پەلە سوورە و  وەرزی و جۆری تریان دوای پێوەدانی مێروودا دەبینرێن دەستپێدەکەن. نیشانەکانی هەستیاری زۆرن وەکو هاتنی ئاولە چاو و لووت، پژمین، پەڵەی پێست و هتد .

، کاردەکەنH1دژە هیستامینەکان ئەو دەرمانانەن کە بە لکاندنی بە وەرگرەکانی 

ئەمەش ڕێگری دەکات لە گەیشتنی هیستامین بە وەرگرەکە، و کاردانەوەی هەستیاری سەرکوت دەکرێت / ڕێگری لێدەکرێت.

هەموو ئەو دژە هیستامینانەی کە بە شێوەی زارەکی یان بە دەرزی دەخورێن لەوانەیە بە ژەمە بەرزەکانی پێویست ئارامکەرەوە بن. هەرچەندە بە هۆکاری پراکتیکی دەرمانەکان دابەش دەکرێن بەسەر دژە هیستامینە هێورکەرەوە و ناهورکەرەوەکان، بەڵام بە تایبەتی نەخۆشە هەستیارەکان لەوانەیە هەندێک خەواڵوویی لەگەڵ هەندێک ئامادەکاریدا هەبێت، تەنانەت ئەگەر وەک هێورکەرەوە نەکراو پۆلێن بکرێن. ئەگەر گومانت لە کاریگەری لاوەکی ئارامکەرەوەی جۆرێک لە دژە هیستامین هەیە، دەتوانیت جۆرێکی تر تاقی بکەیتەوە

نموونە بۆ  دژە هیستامینەکان 

دژە هیستامینە خەوالونەکەر

Loratadin، Levocetirizin،Fexofenadin، Ebastin، Desloratadin، Cetirizin، Bilastin، Acrivastin

دژە هیسامینەکانی خەوالوکەرن 

 نموونە ی دەرمانی کە ماددەچالاکیان

Promethazin، Meclozin، Diphenhydramin، Clemastin

جۆری تر لە چارە سەر کوتانە 

کوتانی دژە هەستیاری بۆ پێوەدانی مێروو

کوتانی حەساسیەت دژی پێوەدانی مێروو بەزۆری وەک دەرزی دەدرێت. بنەماکە ئەوەیە کە لە ماوەی چەند مانگێکدا بڕێکی زیاتر لەو مادەیە بەدەست دەهێنیت  لە لەشتدا کە بەرگەی ناگریت. لە سەرەتاوە بە ڕێژەیەکی زۆر کەملە لەشدا چالاك دەبێ دوای هێواش هێواش رێژەکەی بەرزدەبیتەوە. چارەسەرکردن لە نێوان ٦-٨ هەفتەدا بۆ ماوەی ٣-٥ ساڵ بەردەوام دەبێت. کاریگەرییەکە لە کاتی لێدانی دەرزییەکەوە ووردە ووردە دەست پیدەکات و لەگەل کاتدا  زیاد دەبی.

هەروەها بە کوتانی هەستیاری پێی دەوترێت کەم هەستیاری یان چارەسەری بەرگری.

بەڵام مەبەستی سەرەکی لە چارەسەرە درێژخایەنەکە ئەوەیە کە کاریگەرییەکی هەبێت کە بۆ چەندین ساڵ بەردەوام بێت. لە زۆربەی حاڵەتەکاندا چارەسەرەکە پێویستی بە دەرمان بە شێوەیەکی بەرچاو کەم دەکاتەوە، هەندێکیان دەتوانن بە تەواوی بەبێ دەرمان ئەنجام بدەن.

نموونە بۆ ئەوکوتانە 

Albumin (humant)

Allergener

حەساسیەتی پێست

 حەساسیەت چییە؟

جۆرێکە لە حەساسیەتی پێست کە پەلە سوور دەردەکەوێت بۆ ماوەیەکی کاتی یا درێژخایەن 

 پی دەلێن بە زمانی زانستی کە  (Urticaria) 

بریتییە لە پەڵەیەکی پێست کە دەبێتە هۆی خوران و سووربوونەوە و ئاوسانی پێست. ئەو پەڵەیە لە پێوەدانی مێشوولە دەچێت و دەتوانێت لە هەر شوێنێکی جەستەدا ڕووبدات.

نیشانەکان.

 خوران

ئاوسان

سووربوونەوەی پێست

ئەگەر ئاوسانەکان لەو شوێنانەدا بن کە پێستیان شل بەستراوەتەوە (بۆ نموونە دەوری چاوەکان)، ئەوا دەتوانێت زۆر گەورە بێت. لە حاڵەتە زۆر دەگمەنەکاندا، ئاوسانەکە لە بۆری هەناسەدا دەدات، و کاریگەری لەسەر هەناسەدان هەبێت و تەنگەنەفس دەبێ. لەم حاڵەتانەدا دەستبەجێ سەردانی پزیشک بکەن.

نەخۆشییەکە چۆن بەرەوپێش دەچێت؟

بەزۆری ئەم حالەتەبۆ ماوەیەکی کورتە و جارێ واش هەیە هەر خۆی  دەڕوات و نامێةی بە بی چارە کردنی بزر دەبێ . بەڵام فۆرمێکی تری درێژخایەنیش هەیە کە دەتوانێت تا چەند ساڵێک بەردەوام بێت.

کێ تووشی نەخۆشییەکە دەبێت؟

هەموو کەسێک ئەگەری تووشبەەنی بە حەساسیەتی پەلە سوورە هەیەو نزیکەی ٢٠%ی دانیشتوان لە ماوەی ژیانیاندا لانیکەم یەک جار تووشی ئەو حالەتە دەبن

هۆکاری تووشبوون بەحەساسیەتی پەلە سورە چییە؟

شانەکانی پێست بەهۆی چالاکبوونی هەندێک خڕۆکەی خوێن (ماست خانەکان) ودەست دەکەن بە  دەردانی هیستامین. هیستامین کاریگەری لەسەر پێست دەبێت بەجۆرێک کە دەئاوسێت و دەست دەکات بە خوران. زۆرترین جارحالەتی حەساسیەتی پێست وەک بەشێک لە کاردانەوەی هەستیاری ڕوودەدات، بەڵام دەتوانێت بەهۆی کاریگەری جەستەییەوە دەستپێبکات، بۆ نموونە سەرما. شێوەی درێژخایەنی جۆری تری حەساسیەتکە دەبێتە هۆی زوو دەرکەوتنی  ئەو پەلە سورانە ، حەساسیەت بە  نە خۆشییەکی  لە  و جۆرانەیە  کە  دەدرێتە پاڵ لاوازی  سیستەمی بەرگری  و بە تایبەتی لاوازی  خانەکانی  بە ناو ماست خانەکان .

توێژینەوەکان لە شانەدا

پزیشک دەتوانێت بە پشتبەستن بە دەرکەوتنی تایبەتمەندی پەڵەکە دەستنیشانی بکات. ئەگەر گومانێک هەبێت کە کاردانەوەی هەستیاری ( ئەلەرجی)بێت، دەتوانیت پشکنینی هەستیاری(ئەلەرجی) بۆ بکەیت.

ئایا منداڵ تووش دەبێ ؟

بەلێ  منداڵ تووش دەبێ ئەو حالەتە دەردەکەوێ وەکە هەوکردنی جومگە و پێست  سووربوونەوە ، وە بە نەمانی هەوکردنەکە  حالەتەکە بزر دەبێ ..

چارەسەر

لە پرۆسەی چارە سەر دا دەبی رەچاەی ئەوە بکەی کە هۆی  تووشبوون بە ئەو حالەتە بزانی وە خۆت بە دوور بگری لەو شتانەی کە دەبنە هۆی دەرکەوتنی ئەو جۆرە حەساسیەتە لەی تۆ ، بۆ نموونە گەر دەرمانی نوێت وەرگرتووە  وە لەو کاتەی وەرتگرتووە ئە و حە ساسیەتەت تووشبووە  ئەوا مانای ئەوەیە تۆهەستیاریت هەیە ئەو دەرمانەت لێناکەوێ یا ئەو دەرمانە ماددەی  وای تیدایە کە لەشت کاردانەوەی هەیە  و حەزی پیناکات 

لە حالەتەشدا پێویستە پشکنینی هەستیاری بکری لەی دکتۆر هەر دەرمانێك یا ماددەیەکی کمیاوی دەر چوو لە پشکنین کە حەساسیەت  بۆ دروست دەکات پێوییستە خۆت بە دوور بگریت  لێیان ، گەر نە گونجا بۆت ئەوا پیویستە  دەرمانی دژە هیستامین بەکار بێ 

 لە حاڵەتی حەساسیەتی درێژخایەندا  کە بە دژە هیستامین باشتر نابێت، چارەسەری بایۆلۆژی بە Xolair® (omalizumab) لەوانە ئاماژە پێ بکرێت. ئۆمالیزوماب دژەتەنێکی مۆنۆکلۆناڵە کە پێی دەوترێت دژەتەنی IgE کە ڕێگری دەکات لە دەردانی هیستامین لە خانە ماستەکانی پێست. بەزۆری چارەسەرەکە لە بەشی پێست دەدرێت.

دەرمانەکان

دژە هیستامینەکان

ژمارەیەکی زۆر لە گواستەرە دەمارییەکان لە جەستەدا هەن، وەک هیستامین کە کاریگەری جیاوازیان هەیە کاتێک بەستراوەتەوە بە وەرگرەکانەوە. وەرگرەکانی هیستامین (H-receptors) لە زۆر شوێنی جیاواز لە جەستەدا دەبینرێن، و دەتوانرێت بەسەر ژێر جۆرەکاندا دابەش بکرێت، کە وەرگرەکانی H1 و H2 زۆرترین گرنگن. کاتێک هیستامین بە وەرگرەکانی H1 دەبەسترێتەوە، ئەو کاردانەوە هەستیارییانەی کە لە بۆ نموونە تای پەلەوەری، پەلە سورە و خورانی پێست دەردەکەون  یان دوای پێوەدانی میش، زوردەوالە  و ثیوەدانی ترەوە  دەبینرێن دەستپێدەکەن. نیشانەکانی هەستیاری زۆرنوەکو  ئاوهاتن لە  چاو و لووت، پژمین، پەڵەی پێست و خوران ،  هتد .

دژە هیستامینەکان ئەو دەرمانانەن کە بە لکاندنی بە وەرگرەکانی H1 کە ڕێگری دەکات لە گەیشتنی هیستامین بە وەرگرەکە کاردانەوەی هەستیاری سەرکوت دەکرێت / ڕێگری لێدەکرێت.

هەموو ئەو دژە هیستامینانەی کە بە شێوەی زارەکی یان بە دەرزی دەخورێن لەوانەیە بە ژەمە بەرزەکانی پێویست ئارامکەرەوە بن. هەرچەندە بە هۆکاری پراکتیکی دەرمانەکان دابەش دەکرێن بەسەر دژە هیستامینە هێورکەرەوە و ناهێورکەرەوەکان، بەڵام بە تایبەتی نەخۆشە هەستیارەکان لەوانەیە هەندێک خەواڵوویی دەرکەوێت لە سەری ،  تەنانەت ئەگەر وەک هێورکەرەوە نەکراو پۆلێن بکرێن. ئەگەر گومانت لە کاریگەری لاوەکی ئارامکەرەوەی جۆرێک لە دژە هیستامین هەیە، دەتوانیت جۆرێکی تر تاقی بکەیتەوە.

دژە هیستامینەکان کە هێورکەرەوە نین

  ماددە چالاکەکان 

, Desloratadin,Ebastin, Fexofenadin, Levocetrizin, , Loratadin Cetrizin, Bilastin Acrivastin

دژە هیستامینە هێورکەرەوەکان

ماددە چالاکەکان

Promethazin, Meclozin, Clemastin, Diphenhydramin

دەرمانی  تر بۆ حەساسیەت 

Omalizumab

ئۆمالیزوماب بە ڕێگریکردن لە کارکردنی بەرگری گڵۆبۆلین E (IgE) کاردەکات، کە هۆکارێکی بەشدارە لە کاردانەوەکانی شانەکان کە لە شانەدا دەبینرێن. هەروەها بۆ چارەسەری نەخۆشی تەنگەنەفەسی بەکاردێت.

کۆئەندامی هەرس/ئەوخواردنەی دەیخۆین چی لێدێت؟

ئەوخۆراکانەی کە دەیاخۆین گۆرانکاری زۆریان بە سەر دادێ  

پرۆسەی خۆراك هەرس کردن دەست پیدەکات لەو کاتەی خۆراك دەجوڕیت لە ناو دەم وە  دوایی دێت بە دەرچوونی پاشەرۆ 

هەنگاوبە هەنگاو باسی دەکەم 

گەر کە سیك  بکەینە بە نموونە کە کاتژمێر ٨ دەستیکرد بە خواردن  

کاتژمێر ٨خۆراك بە هۆی ددانەکان  لەت دەکرێ  وە دەجورێت  وە تێکەڵ  بە لیکی ناو دەم دەکرێ ،  خۆراکەکە کەمێكی بە  لێك هەلدەوەشێ وە  ئینسان هەست بە تام و چیژی  خۆراك دەکات  .

دوای خۆراکی هاراو  قووت دەدرێ واتە پاڵ دەنرێ  بەرەو  بۆری خۆراك گەروو   .  

لەوێش بەرەو  گەدە ، بۆیە گرنگە  خۆراك بە پەلە نە خورێت  بە ڵکو بە باشی بهاردرێت لە ناودەمەوە کاری گەدە ئاسان دەکات و ئەزیەتی  نادات 

کاتژمێر ٨.٣  دەقەبۆری خۆراك پاڵ بە خۆراك دەنی بەرەو دەموانەی  گەدە  لەوێش بۆ ناو گەدە ، دەموانەی گەدە رێگری دەکات کە خۆراك بگەرێتەوە  بە ئاراستەی پێچەوانەوە .

کاتژمێر  ٨.٥ دەقە خۆراك کە گەیشتە گەدە ، گەدە وەکو تورەگەیەکە ،کە خۆراك وەردەگرێ وە تێدا کۆدەبێتەو ە وە تێکەڵی دەکات بە ترشەکانی گەدە ، ترشەکانی گەدە خۆراك  دەشێلن و هەلیدەوەشینن  بۆ ماددە بنەرەتییە کان وە خۆراك دەمێنێتەوە بۆ ماوەی زیاتر لە  ٤ کاتژمێر .

    دوای کە خۆراك باش هەلوەشاوە  کەم کەم پاڵدەنرێ بەرەو  ١٢ گرێ واتە بەرەو  ریخۆلە 

کاتژمێر ١٢  خۆراك  لە ریخۆلە تیکەڵ دەکرێ بە دەردراوی کە وەکو رژێنی پەنکریاس  وە کە پیکهاتووە لە  ناتریۆم هایدرۆجین کاربۆنات .خۆراکە ترشەکە تیکەڵ دەکرێ بە ئەنزیمەکانی هەرس وە دوای پاڵ دەنرێ بەرەو  ریخۆلە باریکە .

  کاتژمێر ١٢ و چارەگێك 

ریخۆلە باریکە  پێجاوپێچە و  مولولەی زۆری تێدایە  وە بە ستراوەتەوە بە  سوری خوێنەوە ، کەواتە  لیرە خۆراكی هەلوەشاوە و هاراو بۆ ماددە بنەرەتیەکان  وە لە شوێنە هەلدەمژرێت و بە هۆی موولولەکان و دەگوازرێتەوە  بە هۆی خوێنەوە 

خۆراك لیرە  دەمێنێتەوە  لە ٣ بۆ ٧ کاتژمێر 

ئەوەی کە هەرس کرا  و گواستراوە بە هۆی خوێن . ئەوەی کە هەرس نەکراوە  ، ناتوانرێ بگوازرێتەوە ، لە ناو ریخۆلە دەمینیتەوە ، وە ریخۆلە بە هۆی کرمە جوولەکەی  پاڵ بە خۆراك دەنێت بەرەو رێکە  کە کۆتا بەشی  ریخۆلەیە وە لەوێشەوە  دەکرێتە دەرەوە  بە شێوەی پاشەرۆ

کرمە جوولە چی یە ؟ریخۆلە گرژبوونەکی هەیە 

ئەم گرژبوونە جۆرە جوولەیەك دروست دەکات  وەکو رۆیشتنی کرمە لە شێوەی جوولەکە ، بەو جوولەیە  پاڵ بە خۆراك دەنێ بۆ دەرەوە ، ئەم جوولەیە زۆرگرنگە ، ئەوەی ئەو جوولەی تەواو بیت ئەوە  ریخۆلەی چالاکە  ، ئەو کەسانەی ریخۆلەیان کەم دەجولێ پێ دەلێن ریخۆلەی تەمبەلە ، ئەوەش کێشەی قەبزی دروست دەکات 

کەواتە گەر لێکدانەوەیەکی ماتماتیکی بکەین

کەواتە ئینسان ١٢ بۆ ٢٤ کاتژمیر پێ دەجیت تا سەرئاو دەکات  

 کاتژمێر ٨ دەستکرا بە خواردن  ئەوا رۆژی دوایی دەبێت کەسەکە سەرئاو بکات ، ئەمە  لە حالەتی کەسێكی ساغی وە هیچ کێشەیەکی تەندروستی نە بێ ، یانی ساغ و سەلامەت بێ 

ئەوانەی کە کێشەیان هەیە لەوانەیە سەرئاوکردن یا فرێدانی پاشەرۆ لە لایان ماوەیەکی زیاتری پێبچێت کەواتە ٤٨ کاتژمێر ببات هەر لە سنوری ئاسایی دەژمیردرێ ، بەلام باشترە  ٢٤  کاتژمێرسەرئاوبکرێ 

وە کەسەکە چەند خۆرابێ  ئەوا دەبێ زیاتریش بچێتە سەر ئاو ، چەند خواردن و فرێدان پەیوەندیان بە یەکەوە هەیە 

ئاو خواردنەوە  و جوولە  کاریگەری باشی هەیە لە سەر کۆئەندامی هەرس، ئاو هەرسکردن ئاسان دەکات  وە پاشەرۆ فرێدان ئاسان دەکات

 .

نیشانەکانی نە خۆشی شەکرە

 نیشانه کانی ئه م نه خۆشی یه :

 Diabetesشه کره حاله تێکه که له ش ناتوانێت زاڵ بێت به سه ر ئه و بڕه گلوکۆز ەی که له خوێندا هه یه ، واته ناتوانیت  گلوکۆزه وه ك سووته مه نی به کار بێنێ و بگۆرێ بۆ ووزه ، هۆیە کە شی دە گە رێتەوە  بۆ ئە وانە 

کار نە کردنی یا لاوازی لە کار کردنی ئۆرگانی پە نکریاس ، کە پە نکریاس ئە ندامێکە دە کە وێتە نێوان نزیك گە دە و ژێر جگەرەوە ، کاری بە ر هە مهێنانی ئە نسوڵین و دەردانیە تی بۆ کۆئە ندامی هە رس ، تاکو شە کرە بتاوێنێتە وە  .

بری ئە نسولینی بە ر هە مهێنراو  کە مە ، واتە لە ش پێویستی بە بری زۆرترە لە وە ی بە ر هەم هاتووە ، بە کورتی ئە نسولینە کە بە ش نا کات .

کوالیتی ئە نسولین ، ئە نسولین کە لاواز بێ یا زۆر باش نە بێ کە زالبێ بە سە ر شە کرە 

رێگری کردنی خانە کانی لە ش لە چوونە ژوورەوەی شە کر ، کە شە کرە کە لە خوێندا دە مێنێتە وە و دە سورێتە وە ، مانە وە ی شە کر واتە گلوکۆزە لە خوێندا دە بێتە هۆی دە ر کە وتنی هە ندێک نیشانە 

نیشانه کانی بە رزبوونە وە ی  شە کره له خوێندا : 

 هه ست کردن به تێنویە تی  : کە سە کە هە ست به تینووی ده کات وه ناو ده می ووشکه ، هه ر چه نده که زوو زووش ئاو ده خوات به ڵام هە ر  هه ستی به تێنوی ده کات ، شە و هە ستانە وە بۆ ئاو خواردنە وە . 

میزکردنی زۆر: کاتیك که رێژه ی گلوکۆز به رزده بێته وه لە ش دە یە وێ رزگار بێ ڵێ وە فرێ دە داتە دە رە وە و لە گە ڵی ئاویش فرێ دەدرێتە دە رە وە ، زۆری میز کردن واده کات که له ش پێویستی به ئاو بێت بۆیه که سی توشبوو هه ست به تینووی ده کات . 

دابەزیین له کێشی له ش : لای هە ندێك که چی که هه مان بڕی خۆراك ده خۆن به س لە گە ڵ  ئە و ە شداکێشی داده بە زێ ، ئە مە ش دە گە رێتە وە بۆ لە ش ناتوانێت گلوکۆزە بکات بە ووزە وە بە دوای سە ر چاوەی تر دا دە گە رێ  ، سە ر چا وە ی تر هە ڵگیراوی جگە ر و ماسولکە . 

 هه ست کردن به ماندوو بوون کاتی ئه نجامدانی کارەکان هە ر چە ندە کارەکە ش ئاسان و سووك بێ ئە وە ماندوو بوون بە کە سە کە وە  دیاره .

خورانی ناو گه ڵ له لای هه ر دوو ره گە ز 

 تێکچونی بینایی } چاو کزبوون{ ، ئە مە ش دە گە رێتە وە ه بۆ کاریگە ری شلە مە نی له سه ر " عدسه" ی چاو . 

تووشبوون به هە و کردن به میکرۆب به تایبە تی  هه وکردنی کۆئه ندامی میز 

 دره نگ سارێژبوونی برین یان هێواش چاك بوونه وەی برین 

# نیشانه کانی نزمبوونەوەی  رێژەی شە کرە  که پێویسته بیزانین ئە مانە ن  :

 هه ست کردن به برسێتی ، له رزین و دڵ نه سره وه تی ، ئاره ق کردن که به ئاره قکردنی سارد } ئاره ق کردنی بی تا{ناسراوه واته ئه م جۆره ئاره قکردنە  که بایانیان هە ڵدە ستی لە هە و بالیف تە ر کردووە له به ر ئارەقه کردن کاتێك که پله ی گه رمی ژوورە کە  ئاسایی یە و تاشت ڵێ نی یه . ژانە سە ر و ماندوویی ، واته هه ست کردن به ماندووبوون که له ش ماندووه وه بێ تاقه ته زمان گرانی واته زه حمە ت قسه کردن تێکچوونی بینا یی، شت به باشی بۆ نابێنرێت هه موو کاتێك . 

ئه م نیشانانه له که سێك بۆ که سێكی تر جیایه ، مه رچ نی یە  هه موو نیشانه کان لە کە سێك دە ر کە ون  ، به بوونی ئه م نیشانانه یا هه ندێك له م نێشانانه ، له گە ڵ دە ر کە وتنی بە رزی  رێژه  " گلوکۆز "له پشکنینی خۆین یا میز ئه وا پە سە ند  ده کرێت که  تووشیبووە بە شە کرە . 

ئه مه نیشانه هه ره گرنگه کانن ، ئه م نیشانانه بۆ هه ر دوو جۆری شه کره که هه مان نیشانه هه ستی پێ ده کرێت ، بە ڵام شه کرەی جۆری ١ نیشانه کان به خێرا دەردە کە ون که له چه ند رۆژێك بۆ چه ند هە فتە یە کە   ، بە ڵام لای  توشبووانی به  جۆری ٢ ئه واهێواشه لای هه ندێك ده گاته ١ سالێش ئه مجا نیشانه کانی به ته واوی هه ستی پی ده کرێت، واته ماوه یه کی زۆر توشی شه کره بووه به ڵام  هه ستی به نیشانه کانی نه کردووه وه نه یزانییوه .

قەبزی

 قەبزی

 

قەبزی چێ یە ؟

 حالەتێکە  کە کە سەکە ناتوانێ پیسایی بکات .Obstipation

کەسیك کە  لە هەفتەیەك دوو جار یا کە متر سەرئاو  بکات  ، کەسێك  کە پیساییە کەی  رەق بێ و بە زەحمەت  بیکات یا قووەت بکات ،  کەسێك کە  هەست بکات کە  بە تەواوی  ریخۆلەی بەتاڵ نە کردووە ، ئەوانە  هەموویان حالەتی   قەبزیین .

 

منداڵ  دە بێ  بە ئاسایی  و بی ماندوو بوون پیسای بکات ، نا بێت قووەت بداتە خۆی  جونکە  قووەت دان  دەبێتە زەرەر گەیاندن بە ریخۆلە ، مندالی تازە بوو  کە نە خۆش نە بیت و  هیج کێشەیەکی نە بیت لە ریخۆلە و شیر بخوات رۆژانە  دەبێت پیسایش بکات رۆژانە 

بە کورتی  چەندی بخوێت دەبێت ئەوەندە ش  پاشماوە فرێبدرێتە دەرەوە،  کەسیك زۆر خۆر بێ دەبێت رۆژانە ش  پیسایی بکات کەسێك کەم خۆر بێ ئاساییە  کە  رۆژانە  پیسایی نە کات ، دوو رۆژ جاریك بێ یا هە فتەی  دوو جار بێ .

 

نیشانەکانی قەبزی

 

 

یەکەم نیشانە کە کەم چوونە سەر ئاو ، (توالێت)، پیسایی کردن  ٣ رۆژ بۆ ٤ رۆژ جارێك ، لە حالەتی  قورسدا  ١٠ بۆ ١٢ رۆژ  جارێك پیسایی کردن ،پیسایی رەق بێ و  قشپلی بێ لە شێوە ، بوونی غازات ، ئاوسانی وورگ ،  هەست کردنی بە تێکچوونی هەموو  لە ش ، هێلنج  ، لای  منداڵ و هەندیك  کە س  کەمی  ئارەزوو ی خواردن ، ئازار ی  سك .

گەر   کەم خوێنی ، یا خوین هەیە  لەگەڵ پیسایی، رشانەوە ،  کیش دابەزینت  هەبوو ، پیویستە  بێ باك  نە بیت و  یەکسەر  بچێتە  دکتۆر  و پشکنین بکەی .

کێ تووشی قەبزی   دەبێ ؟

هەموو کەسیێك  تووشی ئەو حالەتە دەبێت ، لای  خانمان  دوو ئەوەندەی  پیاوان  زیاتر تووش دەبن ، مندالێ  ساوا  ئەو حالەتەی دەبێت ،  مندالێ  تازە دەست پێکردوو  بە مەکتەب . لای  خانمان و پیاوان کە تەمەنیان لە سەرو  ٦٥ سالێ یە ،     تەمەنی نیوان ١٥ بۆ ٤٥ سالیش ناوە ناوە  تووش دەبن .

لە حالەتی مندالی ساوا کە مندالەکە تازە بووە وە دەبێت ریخۆلە  ئامادە بێت  بۆ  ژیانێكی نۆێ  و  دەست کردن بە ئیش کردن بە شێوەیەکی تر لە  خواردن وەرگرتن لە ریگایی  دایکەوە ، بۆ خواردن وەرگرتن راستەوخۆ  لەلای مندالەکە وە ، لای هەندیك منداڵ ریخۆلە تەمبەڵە  وە دەبێتە هۆی قەبزی ، جاری واهەیە  گورینی جۆری شیر  یار مەتی منداڵ دەدات کە  باشتر بێت ، لای هەندیك منداڵ  حساسیەت هەیە  بۆ  شێر  ئەوانە  دەبێت شیری تایبەتیان پی بدرێت .

لای کە سانی ٦٥  سالە  قەبزی  دەگەرێتەوە  بۆ کەم خواردنەوەی ئاو ، وە تەمەن کاریگەری  زۆری هەیە  کە ریخۆلە  وەکو جاران  چالاك  نی یە ،  وە  دەبێت  یارمەتی بدرێت ، هەندیك   دەرمانیش دەبێتە هۆی  تەمبەڵ  کردنی ریخؤلە .

 

هؤکارەکانی  قەبزی چێ یە ؟ 

هەندیك حالەتی قەبزی دروست  دەبێ بە بێ ئەوەی بزانین  سەبەب جی یە .

هەندێك نە خۆشی دەبنە هۆی  قە بزی وەکو  نە خۆشی غودە ، نە خۆشی شەکرە ، نەشتەرگەری ، نەشتەرگەری  ناوسك .

بەکارهێنانی  دەرمان وەکو  مۆرفین و جۆرەکانی  کە کار لە ریخۆلە  دەکەن و تەمبەڵی  دەکەن  وە دکتۆرەکان لە گەڵ  ئەو دەرمانانە  دەرمانی  دژە قەبزیش  دەنوسن بۆ نە خۆش 

ئەو  جۆرە قەبزیە  بە هۆی دەرمانە   دوای وەستان لە دەرمان   قەبزییە کە نامێنێ  واتە قەبزییەکی کاتییە یە ،  ئەوانەی کە نە خۆشییان هەیە  ئەوانیش قەبزییەکەیان کاتی یە هەر کە نە خۆشی یەکەیان چارە  ی بۆ دانرا  ریخۆلەیەن باشتر دەبێت و باشتر کار دەکات .

لە هەندێك حەلەتی  قەبزییدا  ماسولکە کان و دەمارەکانی دیواری ناوەوەی ریخۆلە  کەم جاڵاکن ،  کەم جاڵاکی  کار دەکاتە سەر  ناواخنی  ریخؤلە کە پاشماوەی خۆراکی  هەرس کراوە  و ئاوەکەی لێمژراوە  و گواستنەوەی قورس بووە  کەلە بەشێكی ریخۆلە  بۆ بە شێکی کەوە  وە پاڵنانی بۆ ریكە و فرێدان بۆ دەرەوە .

ریخۆلە  بە سروشتی خۆی  وا خولقاوە کە   جولەیەکی لە شێوە جوولەی کرمی هەیە ، کە ئینسان هەستی پی ناکات  ئەو جوولەیە وا دەکات کە ریخۆلە پاڵ  بە  وەی لە ناویەتی بنێت بۆ دەرەوە ، کە ئەو جوولەیە  سست دەبێ  ، ریخؤلە  ناتوانێ ئەرکی خۆی بە جێ بهێنێ وەکەسەکە تووشی قەبزی دەبێ 

لای بە سالاچوان  هۆ کاری  دیار  کەم خواردنەوەی  ئاو ، شلەیە  وە کەمی جووڵەیە ، بە ساڵاجوان زیار لە ماڵن و دەرناکەون ، زۆربەی کاتیان بە دانیشتن و پاڵکەوتن بە سەر دەبەن ،  بۆیە  گرنگە  بۆیان  رۆژانە  بە لای کەمی پیاسەیەك بکەن  بۆ نیو سەعاتیك  بۆ ١ سەعات ، وە ئاو  یا شلە زۆر بخۆنەوە .

لای منداڵ  قەبزی  روودەدات  کە منداڵ  خووی  تەندروستی نی یە بۆ سەر ئاو کردن ، منداڵ هەیە  لە بەر یاری  ناروات بۆ توالیت کاتی  دروست ،  خۆی  دەگرێت ، ئەو خۆ  گرتنە باش  نی یە ، منداڵ  دەبێت فێر بکرێت بە یانیان کە لە خە و هەلسا  بچیتە توالیت و سك بە تاڵ  کات .

 منداڵ هەیە  کاتێك کە  شوێنی دەگۆریت  وەکو  تازە  چوون بۆ مەکتەب ،  کە مەکتەب شوێنێکی نوێ یە ، شارەزا نی یە ، زۆربەی منداڵ  ناچن بۆ توالێت  و  کە جی  پیویستیان پی یەتی ، ئەوە ش قەبزی دروست دەکات .

سە فەر  کردن لە کاتی سەفەر کردن بۆ شوێنی دوور  وە نە بوونی توالیتی خاوێن ، هەندیك کەس خۆی دەگرێت  وە دەبێتە  هۆی قەبزی کاتی .

قەلەقی و دلە راوکێ  دەبیتە  هۆی  قەبزی لای  هەندیك  کە س ، هەیە کە نزیك دەبێتەوە لە تاقیکردنەوە (ئیمتحان)، دەبێتەوە  هۆی قەبزی کاتی .

وەزیفەی لە جۆری  دانیشتن  وەکو  دانیشتن لە سەر کورسی بۆ ماوەیەکی درێژ یا سایەقی  کردن بۆ ماوەیەکی درێژ ، ئەو  جۆرە  کارانە  کە سەکانی زۆر دادەنیشن تووشی قەبزی و  مایسیری دەبن .

دووگیان  یوشی قەبزی دەبیت  بە تایبەتی لە  مانگە کانی کۆتایی  دووگیانیدا ، کە وورگ  گەورە دەبێ  وە پەستان دەخاتە سەر ریخۆلەو  تەمبەلی دەکات ، ریگری دەکات کە ریخۆلە  بە کاری تەواوی خۆی هەستێت .

 

دەستنیشانکردن و پشکنین :

پشکنینیك تایبەت بە  قەبزی نی یە ،  لەگەڵ ئەوە شدا دکتۆرەکان دەتوانن  ئە و حالەتە دەست نیشان کە ن بە هۆی  پشکنینی کردن بۆ نەخۆشی کە دەبێتە هۆی  قەبزی قوکو پشکنینی خۆین بۆ زانینی غودە .

گەر سەبەبەکە دەرمان بێت لێرە دکتۆر دەبێت بپرسێ لە نە خۆش  چ  دەرمانێك وەر دەگرێ  کە سە بەبە بۆ قەبزی .

پشكنینی تر دەکرێت وەکو سؤنار  و  نازوور  بۆ زانێنی  قەبزی ، وە پشکنینی  پیسای  بۆ زانینی  بوونی خوێن لە پیسایی .

دکتۆر  بە پشکنینی سریری   دەتوانێ  دەست لە سك  بدات  و بزانی ئاساییە  یا  قەبزە .

چارە سەر ی  قەبزی

 

 

خۆم چێ بکەم ؟ 

لە حالەتی قەبزی  سووك  دا خۆت دەتوانی خۆت چارە کەی و یارمەتی  خۆت بدەیی ، وەکو  ئاو خواردنەوەی  زۆر ، شلەمەنی خواردنەوە ،  خووی  رێك  بۆ چوونە سەر ئاو ،  گۆرینی خۆراك  وەکو  واز هێنان لە خواردنی نانی سپی  و گۆرینی بە نانی رەش ، خواردنی  سەوزە  و میوە  بەتایبەتی سێو و هەرمی یار مەتی  دەرن بۆ  ریخۆلە ،  خواردنی هەلوژەی رەش  کە دەبێتە هۆی شلکردنەوەی پیسایی .

جولە  زۆر گرنگە وەکو رۆیشتن بە پێ  رۆژانە ، ئەنجام دانی وەرزشی وەکو مەلەوانی ، پاسکێل سواری ، یا رۆیشتن بە خیرایی .

کەم کردنەوەی جگەرە و ئەلکحوڵ .

 

چارە سەری  دەرمانی

 

 

دەرمانەکانی قەبزی زۆرن ، دەبێت شارەزاییانی  دەرمان  و کارمەندانی دەرمانخانەکان  بە باشی  بیان ناسن  و هەریەکێکیان جۆن کار دەکەن وە  جی  دەکەن لە لە شدا .

دەرمانەکان دەکرێنە دوو  گروپەوە لە رووی کاریگەرییەوە  ، یەکەم  گروپیکن کە کاریگەریان تەنها  لە سەر ناواخنی  ریخۆلەیە ، کە هەندیکیان  ناواخنی ریخۆلە ، کە پاشماوەی  خوراکە  قەبارەکەی گەورە تر دەکات  و  کە ئاسانە  بۆ ریخۆلە  پالی پیوە نیت بۆ بەشی تری   ریخۆلە و کردنەوە دەرەوەشی .

بەکارهێنان: ئەو گروپە ترس  نی یە لە بە کار هینانیان، چونکە  کار لە ریخۆلە ناکات کار لە ئەوەی ناو ریخۆلە دەکات . 

ئەم  گروپە  زۆر دەرمان لە خۆی دەگرێت وە بە زمانی پیشەیی ئەو  جۆرانە پیان دەگوترێ  ئۆسمۆتیك  لە کار کردندا .

 

گروپی دووەم ، ئەو  جۆرە دەرمانانە  دەگرێتەوە  کە کار لە ریخؤلە دەکات ، کار لە  جوولەی ریخۆلە دەکات وە ریخۆلە  چالاکتر دەکات  کە  زیاتر بجوڵیت ، ئەو دەرمانانە  نا بیت بۆ ماوەیەکی زۆر بەکار بیت ، جونکە کار لە ریخۆلە دەکات و تەمبەلی دەکات ، وا دەکات ریخۆلە باش ئیش نە کات   بە بی دەرمان .

بەکارهێنان : بە کارهێنانیان  بۆ ماوەیەکی کورتە ، بۆ حالەتی کە دەرمانەکانی تر  کاریگەرییان نی یە ، یا لە حالەتی کەسێك کە دەرمانی مۆرفین  وەر دەگرێت .

دەرمانەکانی دژە قەبزی  نا بیت  بە بەردەوامی  بە کار بین ، هەر کە قەبزییە کە نەما  دەرمانە کە  رادەگیرێت ، خواردنی  زۆری ئەو دەرمانانە  دەبێتە هۆی لە دەست دانی ماددە خوارکییە کان و  خۆی ییەکان ناو لە ش  .

دەرمانەکان  ئەوانەن : 

ناوە زانستیەکانیان دا دەنێم ، 

گروپی یەکەم ، ئەو گروپەن کە  کار لە  ئەوە ناو  ریخۆلە دەکەن ، یان کار لە پاشماوەکە دەکەن 

سێ  جۆر دەرمانمان هەن 

١.

potassiumchlorid,Macrogol 3350, Natriumchlorid,Natriumhydrogencarbonat= Movicol 

ئەمانە  هەمووی پیکهاتەی  مۆڤیکۆڵ

 

ئەوە  پاودەرە لە زەرفی گچکە دایە ، دەتوانرێ  ١ بۆ ٢  زەرف  بە کار بێت لە رۆژێکدا . هەر زەرفێك  لە ناو  نیو پەرداخ ئاو جوان دەتوێنرێتەوە ،  نابیت  سەلك سەلك  بێت ، کە جوان تواوە  دەبێت  بخوریتەوە ، وە بە درێژایی رۆژەکە دەبێت  ئاو یا شلە مەنی تر بخورێتەوە ، تاکو دەرمانەکە  کاری خۆی بکات ، چونکە ئەو دەرمان ئاو لە لە ش دەدات بە پاشماوەی  ناو ریخۆلە و شلی دەکاتەوە  کە ئاسان بێت بگوازریتەوە و فرێ بدرێت.

ئەو دەرمانە ٨ بۆ ١٢ سەعاتی پی دەچیت تاکو  کاریگەرییەکەی  دەبینرێت .یانی گەر ئەو رۆ بەکاری بهێنیت دەبێت رۆژی دوایی  بچیتە سەر ئاو ، گەر نە چیت واتە  باش کاری نە کردووە ، یا بە هەلە بە کار هاتووە  یا ئاو زۆر  و پیویست نە خواراوەتەوە .

ئەو دەرمانە  هەموو  ریخۆلە  بەتال  دەکات  بۆ  گەورە و منداڵ گونجاوە ، مندالی  سەروی دوو ساڵ  موڤیکولی تایبەت بەو تەمەنە هەیە کە برەکەی کەمترە  . مندالی خوار دوو سال  بە بی  دکتۆر  نابیت پی بدرێت 

 

 

Lactulose

دووەم لاکتۆلۆزە ، کە  بە کار دێ بۆ مندالێ ساوای تازە بوو  ، وە بۆ منداڵ و  گەورەش بە کاردێ ، دووگیانیش دەتوانی بە کاری بهێنیت.

ئەویان  شلەیە  وە بە گویرەی  کێش  لێ دەبردریت و   بە کار دێت ، بۆ نموونە پێشنیار دەکرێ  

بۆ گە ورەو  مندالی سەرو  ١٤ ساڵ : ١٥ بۆ ٣٠ ملیلیتر   بۆ رۆژێك کە دابە ش دەکرێ بۆ دووجار یا ٣ جار   لە رۆژیك دا  بە مانای ٥ مل لیتر  رۆژی ٣ جار ، یان ١٠ ملیتر بۆ گەورە  رۆژی ٣ جار ، یا بۆ گەورە ١٥ مل لیتر ٢ جار رۆژێ 

مندالی خوار دوو سال بە بێ دکتۆر نا بیت بە کار بیت .

منداڵ لە ١ ساڵ بۆ ١٣ ساڵ ، ٥ بۆ ١٥ مل لیتر بە کار بیت لە رۆژێكدا ، وە  دابە ش دەکرێ  بۆ دوو ژەم یا ٣ ژەم 

منداڵ تەمەن ٥ مانگ بۆ ١٢ مانگ ١٠ مل لیتر بە کاردێ لە رۆژێکدا ، دابەش دەکرێ بۆ سەر دوو ژەم  بە گویرەی کیش.

منداڵ تەمەن خوار ٥ مانگی١ بۆ ٦ مل لیتر کە دابە ش دەکریت بۆ  دوو ژەم . 

 

 

Magnesiumoxid 

دەرمانی سێ یەم مەگنسیومە ، کە لە شیوەی حەبە ، وە بۆ گەورەیە ، کار لە ریخۆلە ناکات زیاتر بە  دەرمانیکی سروشتی دادەندرێت. 

١ بۆ ٣  حەب دەخورێت ئێواران یا شەو پێش خەوتن  لە گەڵ پەرداخێکی  گەورە ئاو  وە ٨ بۆ ١٢  سەعاتی پی دەچێت تاکو  کاریگەری دەردەکەوێ .

یەکەم جار تەنها ١ دانە دەخورێت گەر دانەیەك کاریگەری نەبوو دەتوانرێ زیاد کرێ بۆ ٢ یا ٣ دانە حەب .

ئەم دەرمانە  بۆ ترشی گەدەش بە کار دێ .

گروپە دەرمانەکانی هاندەر بۆ ریخؤلە ، ئەو دەرمانانە  وادەکەن کە ریخۆلە چالاکتر بی وە  کپکەرن بۆ هەلمژینی ئاو خۆی، بە کاردێ لە حالەتی بە پەلە ، قەبزیك کە دەرمانەکانی تر  کاریگەری نە بووە ، یابۆ ئەوانەی قەبزی درێژ خایەنیان هەیە،  یا خودبۆ ئەوانەی  دەرمانی  ئازارشکێنی   بە هیز وەردەگرن وەکو ترامادؤڵ و مۆرفین .

گروپی دەرمانەکانی کە هاندەرن بۆ ریخۆلە ، وە ریخۆلە  چالاک دەکەن دوو ماددەمان هەن 

 

Bisacodyl

ئەم جۆرە لە شیوەی حەب و شاف  هەیە،  حەبەکە  ١ دانەی لی دەخورێت رۆژێ ،  وە شافەکە ش  بۆ  کۆمە  تەنها ١ دانەی  لێ بە کاردێ رۆژێ، شافەکە  کە هەلدەگیرێت بە کۆم  زوو کاریگەری دەردەکەوێ ، ئەوەی شاف بە کار بێنی دەبێت لە مالەوە بێت و نزیك توالێت بێ  چونکە لە ماوەی ٥ دەقە بۆ ١٠ دەقەیەك کاریگەرییە کەی دەردەکەوی و ئیش دەکات .

شاف  یارمەتی بە تاڵکردنی بە شی کۆتایی ریخۆلە دەدات ، گەر بە شی کۆتایی ریخۆلە گیرا بێت  ئەوا شاف دەیکاتەوە ، بەلام  گەر  لە بە شەکانی ترەوە بێت کیشەکە ئەوا شاف کافی نیە یە  و دەبێت  دەرمانیكی کە ش بە کار بیت لە گەلی وەکو  یەکێك لەو دەرمانانەی گروپی سەرەوە.

حەبەکە  زیاتری پیدەچیت  تاکو ئیش دەکات ،  لەوانەی   ٥ بۆ ٦ سەعاتەکی پی بچی  تاکو ئیش بکات ، وە لە  کەسیك بۆ کەسێك جیاوازە  کە زووتر یا کەمیك درەنگتر کار بکات .

هەر دەم  حەب  لە گەڵ پەرداخێك ئاو  قووت بدە ، ئاوەکە  یارمەتی  توانەوەی حەب دەدات و  یارمەتی  ریخۆلەش دەدات ، و کاری ئاسانتر دەکات .

 

Natriumpicosulfat

ئەو جۆرەیان لە شیوەی قەترە  هەیە ، کە  هاندەرە بۆ  ریخۆلە و لە سەرەوە  باسکراوە  کارەکەی. 

ئەو  قەترەیە لە  ٥ بۆ  ١٥ قەترە  دەتوانرێ بە کار بیت ، کە دابە ش کرا بی  بە سەر ١ ژەم یا ٢ ژەم .

گروپی سێ یەم 

دەرمانەکانی ریخۆلە بەتاڵکەر 

ئەو دەرمانانە لە شێوەی تۆزن و وەلە زەرف دان ، کە دەبێت بە پی جەدوەلی دیاریکراو لە لایەن دکتۆرەوە  بخورێن ، بە کار دێن بۆ  کاتی نازوور کردن ، کە دەبێت ریخۆلەو ماعیدە بە تەواوی بەتاڵ کرێت ، هەتاکو  بتوانرێت دیوی ناوەوەی ریخۆلە و ماعیدە  بە جوانی ببینرێ کاتی پشکنینی نازوور .

دوای بە کار هینانی ئەو  جۆرە دەرمانانە ، ئاساییە کە سەکە تاکو  ٣ رۆژێش نە چێتە سەر ئاو .

نموونەیەك 

Magnesiumoxid,Natriumpicosulfat=Picoprep

 

گروپی چوارەم 

ئەو گروپە دەرمانان کە تەنها  بە شی  کۆتایی ریخۆلە  بە تاڵ دەکەن ، وە ئەوانیش چەند جۆریك 

ئەو دەرمانانە بە کاردێن کاتی قەبزی  کە بە شێ کۆتایی ریخۆلە گیرا بێ یا ن کاتی پشکنینی کۆتایی ریخؤلە بۆ مەبەستی تر.

دەرمانەکان لە ریکە( کۆم )  بە تاڵ دەکرێن ، دەرمانەکان  وادەکەن کە ئەو بە شەی ریخۆلە  نارەحەت بکەن و زۆری لێدەکرێت کە پاڵ بە  پاشماوەکەی ناوی بنێت بۆ دەرەو بە تالێ  بکات .

نمونە ی شاف ، کە ناوی زانستی یەکەی 

Bisacodyl

Glycerol

 

  نموونە بۆ کرێم کە  ناوی زانستی یەکانیان 

Natriumcitrat، Natriumlaurylsulfoacetat = Microlax 

بە کارهێنانی ئەو کریمە ، کریمەکە  بۆریکی باریکی بە سەرەکەیەوە  لکاوە ، ئەو بۆرییە باریکە  سەرەکەی دەپچرێنرێت و  نیوەی بۆرییەکە  دەخڕیتە کۆمەوە و لولەی کریمەکە دە گوشریت تاکو هەمووی لە کۆمدا بە تاڵ دەکرێ ،  بەردەوام دەبیت لە لە گوشین  کاتی دەرهینانیشی لە کۆمە ، ئەگینا  کریمەکە  هەلدەمژیتەوە ولوولەکە.

کە ئەو کریمە بە کار دێت  دەبێت نزیك توالیت بیت ، لە ماڵ بیت نەجیتە دەرەوە ، کاریگەرییەکەی خیراییە  .

 

دەرمانی تر مان هەیە  کە بۆ قەبزی بە کار دێن لە حالەتی  دەگمەندا یا لە حالەتی یایبەتدا  وەکو کە ناوە زانستی یەکانیان دادەنێـم 

 Linaclotid

لینکلۆتید  بە کاردێ بۆ ئەو کەسانەی کە قەبزی و کۆلۆنیان هەیە لە جۆری نارەحەتی  ریخۆلە ئەستورە  

Methylnaltrexon

مە تێوڵ نالترێکسۆن ، بە کاردێ  بۆ ئەوانەی قەبزییەکەیان بە هۆی دەرمانی ئازار شکینەوە یە  لە جۆری  دەرمانی  بە هێزەکانی ئازار شکین وەکو مۆرفین 

Naloxegol

نالۆکسگول، بە کار دێ  بۆ ئەو کەسانەی کە ئازاری زۆریان هەیە  وە دەرمانی ئازار شكێةی بە قەووەت  وەر دەگرن  و دەبێتە  هۆی قەبزیان 

Prucaloprid

پروکالۆپرید  بە کاردێ  بۆ  ئەوانەی  کە دەرمانی  تریان بە کار ‌یناوە و سوودی نە بووە  بۆ راگرتنی قەبزییەکەیان ، قەبزی درێژ خایەنیان  هەیە

 

چیمەن ٢٧ ی ٩ ی ٢٠  

کۆرۆنا

 کۆرۆنا 

هه موو دەزانین  بەرەو پاییز دەروێن ، وە لە پاییزدا  بە هۆی گۆرینی ئاوهەوا  لە  گەرمی هاوین بەرەو  ساردی زستان  لەو ماوەیە  نەخۆشی زۆر دەبێت  بە تایبەتی  هەلامەت و سەرما .

هەلامەت  زۆربەی  خەلکی تووشی دێت گەر کەسێك لە مالێكدا گرتی ئەوانی کەش دەیگرنەوە، زوو بڵاو دەبێتەوە لە ریگەی بەرکەوتن و ەکو تەوقەکردن ، کاتی کۆکین وپژمین  بەرکەوتنی پرۆشك، نزیکبوونەوە  لە تووشبوو.. هتد

ماوەی نەخۆشی یەکە لە هەفتەیەك  بۆ دوو هەفتە  دەخایەنێ،  وەهەشە هەتا ٢١ رۆژ  پێ دەچێ. زۆربەی تووشبون کە فایروسەکەیان  هەیە نیشانەکانیان لی دەرناکەوێ  یەکسەر ١ بۆ ٢ رۆژ دەبات تاکو  دەردەکەوێ ، لەو یەك دوو رۆژدا  ئەگەری  تووش کردنی دەوروبەری  بەرزە .

هەلامەت  فایرۆسە  دەبێتە هۆی  حالەتەکە ، فایرۆس  چارەسەری نی یە  دەبێت لەش  خۆی  بەرەنگاری بێتەوە  و  بە سەری زاڵ بێت ،  لە لەشدا سیستەمی بەرگری هەیە ، ئەو سیستەمە  وەکو سوپایەك  کار دەکات  هەر کە نە خۆشێك  یا شتێکی نامۆ  دێتە  لە شەوە  دەست دەکات بە جولەو  بەرەنگاربوونەوەو  لە ناوبردنی ، بۆیە  پلەی گەرمی لەش بەرز دەبێتەوە ، وە دوای ئەوە نیشانەکانی کەش بەدوای دادێن ، وەهەشە  بە پژمین و کۆکە دەست پێ دەکات ، یا گەروو هێشە و سەر ئیشە .

نیشانەکان لە کەسیك بۆ یەکێكی کە  جیاوازە ، وە چارەکردنی  هەلامەت  پشت  دەبەستێ  بە چارە کردنی نیشانە دەرکەوتووەکان ، وەکو  دەرمان بۆ هەریەکە  لە   سەرئێشە .  لووت گیران ، گەروو  هێشان ، کۆکە، گەر پلەی گەرمی لەش  ٣٩ بوو ئەوا پیویستە پشکنینی بکرێت و بزانێ  هەوکردن هەیە یا نا ، هەیە  لێ دەکاتە  هەوکردنی گیرفانە هەواییەکان کە بە جیوب ناسراوە ، یا  دەبێتە  هەوکردنی گەروو ، لە حالەتە زۆر  قورسەکان  دەگاتە سی یەکان دەبێتە  هەوکردنی سی یەکان و کە سینگ ئیشەو تەنگەنەفسی  و بوونی بەلغە،  لەو سێ حالەتەی دواییدا دە بێ دکتۆر  چارە  دابنێ  و  دەرمانی دژە هەوکردن بنوسێ  بە گویرەی ئەو بەکتریایە ی کە لە پشکنینەکان دەرکەوتوە.

دەرمانی دژە  هەوکردن  چارەسەری فایرۆس ناکات ، تەنها چارەسەری بەکتریا دەکات ، کەواتە هیج سوودی نیە  دژە هەوکردن بە کار بێت بەلکو  پێجەوانە کاریگەری دەبێت لە سەر سیستەمی بەرگری و لاوازی دەکات ، بۆ هەلامەت باشترین چارەسەر ئیسراحەت کردنە و خواردن و خواردنەوە ی تەندروستە .   

لیکولینەوەکان دەلێن هەموو کەسێك لە ماوەی پێنج سالدا  جارێك هەلامەتێكی توند دەگرێت ، هەیە  سالێ جارێك هەلامەت دەگرێت  کە پێ دەلێن هەلامەتی  وەرزی یا پەتای وەرزی ٪٢٠  خەلکی  تووشی هەلامەت دەبن  ، هەشە  دووبارە دەیگرێتەوە ، هەلامەت  لە ١٠ ساڵ جارێك دەگۆریت .وە کو  ئەوەی  ئەو ساڵ کە هەلامەت  گۆرانکاری بەسەرداهاتووە  و فایرۆسەکە  گۆراوە  و ناونرا  بە کۆڤید١٩

کۆڤید١٩  کۆرۆناشی پێ دەلێن .  وە زانایان دەلێن  هەموو کەسێك تووشی دەبێت ، دەکەوێتە سەر ئەوەی  چ کاتێک دەیگرێت ، وە جۆن  تێدەپەرێنی  و لەشی  جۆن  بەرەنگاری دەبێتەوە 

کۆرۆنا  یا کۆڤید ١٩

کۆڤید ١٩  تووشی کەسانی تەمەن جیاواز  دەبێت وە هەر یەك بە  شێوەیەك  نیشانەکانی لیدەردەکەوێ، وەکو زۆربەمان دەزنین و گوێمان لیبووە کە تووشبوون لە کەسیك بۆ یەکتر جیاوازە ، هەیە زوو چاکبۆتەوە  وە هەشە  خەوێنراوە  هەشەگیان لەدەستداوە .

نیشانەکان 

نیشانەکانی ئەو نەخۆشی یە هەتا ئێستا کە بینراوە و ناسراوە  سێ  ئاستی هەیە 

ئاستی سووك :

تا ، کۆکەی ووشك، ماندووی و بێ تاقەتی

 

ئاستی ئاسایی :

ئازار لە هەموو لەش 

گەروو هێشان 

سکچوون 

هە وکردنی ناوەوەی چاو 

ژانە  سەر 

لاواز بوونی  هەستی تامکردن  یا  هەستی بۆنکردن 

پێست  دارووشان ،  وە رەنگ گۆرانی  پەنجەکانی  دەست و پێ

 

نێشانە ئالۆزەکان و مەترسیدارەکان: 

زە حمەتی  هەناسە هەلکێشان  و تەنگە نەفەسی

ئازار لە سنگ یا هەست کردن بە پەستان لە سەر سینگ دا 

لاوازی  و  بە زە حمەت قسە کردن  و بە  زەحمەت  یا لاوازی  لە جووڵە  

ئەم نیشانەی  سەرەوە مەرج نی یە هەموو ی لە  یەك کەسدا دەرکەویت ، وە  نیشانەکان  لە کەسی تووشبوو  لە سەرتا هەتا  تێپەربوونی  دەگؤریت .

هەر کە سێك  نیشانەی  ئالۆزە مەترسیدارەکان تیدا دەرکەوت دەبێت یەکسەر بچیتە دکتۆر ، وە باشترە پێشتر تەلە فۆن بۆ دکتۆر بکرێت  بۆ ئەوەی خۆی ئامادە بکات  و  رەچاوی  کارمەندانی تەندروستی بکرێت و  بپارێزرین   لە تووشبوون 

ئەو کە سانەی کە نە خۆشی کە یان نی یە  وە تووشی کۆڤید ١٩ بوون وە نیشانەکانیان  سووکە  و مەترسیدار نی یە دە بێت لەماڵ دا  بمێننەوە  وە تێکەڵاوی کە س نە بن  تاکو  نەخۆشی یەکە تێدەپەرێنن .

تووشبوو نە کۆرۆنا لە سەرەتایی تووشبوون هەست  بە نیشانەکان ناکات لەوانەیە ٥ بۆ ٦ رۆ ژێ  پێبچێت تاکو کە سەکە هەست  بە نیشانە کان دەکات یا نیشانەکانی لێدەر دەکەون ،  لە وانەشە بگاتە ١٤  رۆژ لای هەندێك کەس  .

ئەگەری گواستنەوەی نەخۆشیەکە لە ٤٨ یەکەم زۆر بەرزە بۆ یە کەسێك کە هەستی کرد کە تووشبووە یا تیکەلاوی کەسانێك بووە  و دوای تووشبوون ، دەبێت ٤٨ خۆی  جیاکاتەوە لە خیزان و ئەندامانی مالەوەی  تاکو ئەوانیش تووش نەکات ، لە دوای ئەو ماوەییەدا  دەردەکەوێ  نیشانەکان .

 خۆجیاکردنەوە  جی یە و چۆن دەکرێ ؟

خۆ جیاکردنەوە کە بە کەرەنتینە ش ناسراوە لە ناو خەلكدا  یانی کەسەکە ژوورێك  لە مالەکەی هەلبژێر و لەوەیدا بمێنێتەوە  و دەرگا لە سەرخۆێ دابخات و نەهێلیت  کەس بێتە ژوورەکە . کە خواردن و  خواردنەوەشی پێویست بوو  ئەندامانی مەلەکە بۆ حازر بکەن و لەو دیو دەرگا بۆ دابنێن  و دوورکەونەوە ، کەسەکە خۆی بیباتە ژوورێ . 

کاتی  گەرانەوەی شتەکان بە هەمان شیوە ئەو لەو دیو دەرگا داینێتەوە  وە ئەندامانی خیزان   بە دەست کێشەوە  شتەکان بەرنەوە  و بیان شۆن و تەقیمی کەن .

ژوورەکە دەبیت زوو زوو هەواگۆركی  بکرێت، وە کاتی  جوون بۆ ئاو دەست   ریگای ئاو  دەست جۆڵ بکرێت  تاکو  کەسە کە کاری خۆی تەواو دەکات و دەگەرێتەوە ژوورەکە ، دەبێت  یەکێك لە ئەندامانی خێزان  یەکسەر دوای ئەو هەموو ئاودەست و دەسکی دەرگاکەی لە هەردوو دیوەوە  خاوێن کاتەوە  و تعقیمی کات ، خاوێنی  زۆر گرنگە .

بەم شیوەیە مامەلە لەگەل کەسە کە دەکرێت تاکو چاک دەبێتەوە .

کە چاکبووە  کەلوپەلە بە کار هاتووەکان دەشوورێت و ژوورەکە باش پاککدەکرێتەوە  و  هەواکۆرکێ باش دەکرێت بە کردنەوەی پەنجەرە و دەرگا .

ریگاکانی خۆپاراستن 

ریگا باوەکانی خۆپاراستن لە پەتاو  دەردی کۆرۆنا 

دوورکەوتنەوە لە کەسی نە خۆش ، سەردان نەکردنی ، بە تەلە فون هەوالی بپرسە ، بە هیج جۆریك  مەرۆ لای .

لە شوینە گشتی یەکان  دوورکەوتنەوە لە خەلك بە مەودای ٢ مەتر  هە بێ ، تاکو پرۆشکی ناو دەم و هەناسەی بۆت نەیەت و نەگات پیت .

جوویە  هەر شوێنةکی گشتی  لە دەرگادا دەستت تعقیم کە پێش جوونە ژوورەوە ،  دوای هاتنە دەرەوە  دەستت تعقیم کە 

تعقیم دەبێت رێژەیی ئەلکحولی لە نیوان ٧٠٪ بۆ ٨٥٪ دا بیت ، جەند رێژەکەی زیاتر بێت باشتر  دەکوژێت. بۆیە لە دەرگایی مالت داینێ  بۆ ئەندامانی خێزانت ، وە لە ناو سیارە دابنێ. شوینە گشتیەکان وەکو نە خۆشخانە و عیادەکان و سوپەر مارکێتەکان ، مەکتەب و کافیتریا  و مزگەوت .. هتد دەبێت مێزیك گچکە دابنێن لەبەردەم دەرگای هاتنە ژوورەوە  وە تعقیم دانێن بۆ خەلکی ، یا خود دەبێت  لای دەرگای هاتنە ژوورەوە هەلیواسن .

ماچ کردن و تەوقەکردن لە گەڵ خەلکی مەکە 

دوورکەوە لە شوێنە  قەلەبالغە کان 

سە فەر نە کردن  بۆ ئەو شوێنانەی کە  تووشبوو تێدایە ، یا نەخۆشی یەکە بڵاوە .

دەست شوشتنی  زوو زوو بۆ ماوەی ٣٠ چرکە ، دەبێت ناولەپی دەست و سەر پەنجە و نیوان پەنجەکان و پشتە دەست و تاکو  مەچەك  جوان بشورێت .

ئەوانەی کە دەست کێش بە کار دەهێنن ، دەبێ  بزانن کە دەست کێش حیسابی دەستتی بۆ دەکرێ ، دەبێت زوو زوو تعقیم کرێ یان بشورێ ، وە کە  کارت پێ نەما فرێ بدە تەنەکە  زبڵەوە  نەڵ لەولاو ئەولاو  و سەرجادەکان فرێ بدرێ.

لە ناوماڵ دا سەرمێز و  دەسکی دەرگاکان دەبێ رۆژێ  چەند جارێك پاکرێتەوە  بە پارچەیەك کە سابوونی پێوە بیت یا بە موعەقیم .

کۆنترۆلی تەلەفزیون ، تەلەفۆن ، کۆمپیوتەر ، دەبێت رۆژێ چەند جارێك  تەقیم کرێ یا بسرێتەوە  بە قوماشێكی سرینەوە  کە تەر کرابێ بە ئاو سابوون  دەشتوانرێ کلینکسی تەری منداڵان بە کار بێ .

کەواتە پاکو وخاوێنی  باشترین  ریگای خۆپاراستنە 

چارە سەر :

کۆرۆنا  پەتایەکی نۆێ یە ، زانیاری  زۆر نی یە  و  زۆربەی وولاتانی جیهان خەریکی  لیکۆلینەوە  و پشکنین و  کۆکردنەوەی زانیاریین لەسەر کۆرۆنا تاکو  بە تەواوی بیناسن و چارە بدۆزنەوە .

لە حالەتی فایرۆسەکانی هەلامەت  خەلکی  ڤاکسین دەکرێ ، وە زانایان لە هەولێ ئەوە دان کە ڤاکسین (تلقیح) بۆ کۆرۆناش  بدۆزنەوە .

تا ئەو کات  چارەسەری کۆرۆنا دەکرێت  بە  گوێرەی  نیشانە دەرکەوتووەکان ، لە سەر کەسەکە ،گەر کەسەکە  نیشانەکانی سووك بوو  وە  کاریگەری  نەکردبووە سەر لەشی بە شیوەیەکی گشتی  ئەوا با خۆی جیاکاتەوە لە ماڵ و  تاکو چاك دەبێتەوە 

کەسیك کە هەستی کرد تووشبووە پیویستە  پشکنین بکات بۆ خۆ یەکلای کردنەوە و تاکو لە قەلەقی  نە مێنێتەوە ، وە حالی دەروونی خراپ بێت ، ناجیگیری حالی دەروونی  و ترس و دلە راوکێ  حالەتەکە بە رەو خراپی دەبات .

ئەوانەی کە نە خۆشی تریان هەیە  کە بە نە خۆشی درێژخایەن  ناسراون یا  سیستەمی بەرگریان لاوازە یا نە خۆشی  قورسیان هەیە  پیویستە  لە ژێر چاوەدێری دکتۆر بن   و  چارەسەر وەرگرن .

ئەوانەی کە تەنگە نەفس  دەبن  و  یا حالیان بە گشتی  تێکدەجێ  پیویستیان بە مانەوە دەبێت لە نەخۆشخانە ، حالەتەکان دکتۆرەکان  دیاری دەکەن کێ  بخەوینرێ  و کێ بنێردرێتەوە ماڵ .

ئەوەی کە خۆت پێت دەکرێت بیکەی ئەویە : 

کە پێویستە  خۆت پاکوخاوین راگری  و خۆت بپارێزی و دەوروبەریشت  بپارێزی 

خواردن و خواردنەوەی تەندروست بێ  

 هەوڵ بدەی  سیستەمی بەرگری  بە هیز بکەی بە خواردنی ڤیتامین و  بە تایبەتی  ڤیتامین سی .

دوورکەوتنەوە لە کەسانی نەخۆش و راگرتنی  جوون بۆ سەردانی نەخۆش و تازییەو ئاهەنگ و یا شوینە قەلەبالغە کان 

   بە جدی وەرگرتنی  نە خۆشی یە کە، وەبە گالتە  وەرگرتنی ژیانی خۆت ئەندامانی خیزانەکەت  دەخەیە مەترسی ، وەهیج زەروور نی یە  نەخۆشیان کەی  بە هۆی کەمتەرخەمیتەوە ، نە خۆشی یەکە  قورسەو  بە ئازارە ، پیویست ناکات ئەندامی خیزانت  ئەو ئازارە بکێشن .

 پابەند بوون بە رینماییە کانی تەندروستی و خۆپاراستنەوە ، بە کار هینانی دەست کێش و دەم پیچ لەو شوینانەی کە دەبێت بکرێت.

دانانی بەربەستی پلاستیکی لە نە خۆشخانە و  سوپەر مارکێتەکان  و بانك و شوینەکانی تر  بۆ پاراستنی  کارمەندان 

وەکو  ئەو وێنانەی خوارەوە  

خوای گەورە  هەموو لایەك بپارێزێ