قژهەڵوەرینی پیاوان

قژهەڵوەرین لە لایەن پیاوان 

(androgen alopeci)

قژهەڵوەرینی پیاوان  هۆ کارەکەی  بۆ ماوەییە یە  واتە ویراسی یە ، کە پێستی سەر هەستیار  دەبێ  بە ڕامبەر  هۆرمۆنەکانی  پیاوانە.
هەر ئەو هۆرمۆنانەش  بریار دەدەن چ بە شێکی پێستی سەر  برووتێتەوە

قژهەڵوەرین چۆن  دەست پێ دەکات ؟

هەندێك پیاو پێستی سەریان هەندێك بەشی هەستیار دەبێ بۆ هۆرمۆنەکانی پیاوانە .ئەم هۆرمۆنانە لە خوێندا دەسورێنەوە ، وە  رێژەکەی کەمە ، وە هۆرمۆنەکان  دەگەنە  چینی ناوەوەی پێستی سەر. ئەم هۆرمۆنانە کار لە  رەگی  موو دەکەن لە پێستی سەر دا  وا دەکەن ئەم تورەگانە  ی موو  بەرەو پوچ بوون برۆن . تا وایلێ دێت  کە مووەکان  بە لاوازی گەشە بکەن ، وە هەڵوەرێن وە توورەگەکان  بەرە بەرە  بچووك ببنەوە ، تورگەکانی موو هەر هەن بەڵام توانای  دروست کرنی مووی  بە هێزیان  نی یە ، وە ناتوانن ئەرکی  خۆیان جێ بە جێ بکەن ، ناتوانن ئەو مووانەی کەوتوون  بخەنەوە  گەشە کردنەوە.
ئەم حالەتە لە تەمەنی ٢٠ بۆ ٣٠ سالی دەست پی دەکات ، قژ دەست دەکات بە هەڵوەرین کەم کەمە دوایی  لە گەڵ کاتدا زیاد دەبێت تاکو لە قۆناغی  کۆتایی  دا شێوازیك  وەردەگرێ  ، هەیە رووتانەوەکەی لە شیێوەی "پیتی ئێم  ئینگلیزی " وە هەشە  ناوەراستی سەریەتی ، هەیە هەمووی تەنك دەبێ  دوایی هەموو دەرووتێتەوە ، یا شێوەی ناری ئەسپ دەگرێت  یاخود شێوەی کە وەردەگرێ  .
   
ئایا دەتوانرێ رێگری لە رووتانەوە بگیرێ ؟
ئەم رووتانەوە  بە هۆی جینەکانەوە یە واتە وەکو گووتمان ویراسی یە ، بەڵام دکتۆر دەتوانێ بە هۆی  دەرمان رێگری بکات کە زیاتر هەڵوەرینی ، وە دەرمان هەیە  وە دکتۆر دیاری دەکات بە گۆێرەی کەسە  پێشنیار دەکرێ ، نابێت لە خۆوە بە کاربێ  بێ چاودێری دکتۆر

 .

خۆم چی بکەم ؟
ئەوەی خۆت پێت دەکرێ

 
دوورکەوتنەوە لە قەلەقی وە قەبوڵکردنی ئەو حاڵەتە ، کە تو یەکێكی لەو پیاوانەی سەر رووتاوەکان

  
خواردنی  ڤیتامینەکان ، بەتایبەتی  ڤیتامینە کۆمەڵەی ب ، کە پێ یان دەڵێن
B- complex ,  Bioten , zink , Multi vitamin....

هەر یەکێك لەمانە سەرەوە  باشن  بۆ بە هێز کردنی ڕەگی موو لە ناوەوە .

دوورکەوتنەوە  لە بەکار هێنانی شامپۆیی کە ماددەی کیمیایی زۆر هەیە لە پێکهاتەییدا

 گەڕان بە دوای  چارەسەر هەر لە سەرەتایی هەست کردن بە هەڵوەرینی قژ ، وە چوون بۆ دکتۆر  وە داوایی  دەرمان  بکرێ ، گەر

 دەرمان چارەی نەکرد ئەوا بیر لە چاندنەوە بکرێ .
 

دەرفەتەکانی چارە سەر کردن ؟
خۆت بریار دەدەی کە چ جۆرە  چارەسەرێك هەڵبژێری 

.
 چارەسەری  دەرمانی هەیە ، چارەسەری دەرمانی سەبوری دەوێت وە کاتی زۆری پی دەچێت و وە ئەو پرۆسەیە دریژخایەنە
چارەسەری  نەشتەرگەری خێراترە
سەبارەت کامەیان زیاتری تێدەچێت و گرانی و هەرزانی  ئەوا دەبێت خۆت بریار  بدە کە کامەیان بۆت گونجاوە .
 دەرمانە بەکار هاتوەکان کامانەن ؟
ئەو دەرمانەی  کە بێ وەرەقەی دکتۆر  دەتوانرێ بە کار بێت ، بریتی یە لە دەرمانێکی کۆن کە بە ناوی
  Regaine Forte
بەم ناوە لە زۆربەی وولاتان ناسراوە وە ناوی زانستی یەکەی
Minoxidil
ئەم دەرمانە گونجاوە بۆ ئەوانەی تەمەنیان لە نیوان ١٨ بۆ ٤٠ سالی یەوە

 .
ئەم دەرمانە سوودی هەیە بۆ پیاوان کە قژ دەست بە گەشە  بکاتەوە بە رێژەی  لە سەدا ٢٥ ، وە لای لە سەدا ٩٠ ی پیاوان  ریگری دەکات لە  قژ هەڵوەرین ، بۆ ئەوا نە  سوودی هەیە  کە تەمەن لە نێوان ٢٠ بۆ ٣٠ سالیین ، وە رووتانەوەکەتازە سەری هەڵداوە  لە نیوان سالێك بۆ پینچ ساڵ بێ گەر لەو ماوەیە زیاتر بێ ئەوا کاریگەری کەمترە .
کاریگەری نی یە بۆ ئەوانەی سەریان رووتاوەتەوە ، جا پێویست ناکات بەکاری بهێنن ، کاریگەری بۆ ئەوانەیە هێشتا  قژیان ماوە بەڵام تەنك یا لاواز بووە 

.
بەکارهێنانی : ئەم دەرمانە لەو شێوێنانە دەدەیت کە قژ تیدا تەنك بووە ، وە ماوەی بەکارهێنانی ٤ بۆ ١٢ مانگ ،  ئەو جار کاریگەرییەکەی دەبینرێ ، گەر کاریگەری باشی هەبوو  ئەوا دەبێت  هەتاکو کۆتا ژیان بە کار بێ .

دەرمانی دووەم :

 
Finasterid
ئەمە ناوی بازرگانی یە لە هەمان کاتیشدا  ناوی زانستی یە ، ئەم دەرمانە بە وەرەقەی  دکتۆر   دەکردرێ ،  بە بێ وەرەقەی دکتۆر نابێت بە کاربی .
ئەم دەرمانە رێگری دەکات لە زیاتر هەڵوەرین و قژ هەڵوەرین رادەگرێ لە سەدا ٨٦ ی بە کار هێنەرانی ئەم دەرمانە  کاریگەری باشیان  بینیوە وە قژیان گەشەی کردۆتەوە . ئەم دەرمانە کاریگەری خراپی جدی هەیە ، بۆیە دەبێت لە ژێر چاودێری دکتۆر  بە کار بێت  نەك لە خۆووە  لە دەرمانخانە بکرێ و بەکار بێ .

رێگەیی دووەمی  چارەسەر : نەشتەرگەری و چاندنەوەی  قژە
ئەمە ش  زۆر بەر بڵاوە ئەو رۆ ، وە لە زۆر وولاتیشدا  ئەو چارەسەر هەیە ، وە دکتۆری باشیش هەن لەم بوارەدا کە شارەزایی باشیان هەیە لە بواری چاندنەوەی  قژ .

پشت هێشان

پشت هێشان

پشت هێشان  دەبێ کاری لە سەر بکرێ وە ڵاببردرێ  بە رێگایە دروست و تەندروست

ئازاری پشت یەکێکە لەو ئازارانەی کە  هیچ کە سێك  نی یە بە درێژایی ژیانی جارێك یا دووجار یا زیاتر تووشی نە بووبێ.پشت  ئێشە  و مل ئێشە  زۆر بە ئازارن ، لەگەڵ ئەوەشدا دەتوانرێ بە سەری زاڵبێ  و وچاکبێتەوە ، زۆربەی زۆری حالەتەکان  دوای ماوەیەکی کەم بزردەبێ

کاتێك کە هەستت کرد بە ئازار ئەوا  دەبێت شتی قورس هەڵنەگری  وە دوور کەویتەوە  لە  ئەنجامدانی  کار و چالاکی  توند کە ئازارەکە زیاد بکات ،  هەڵگرتنی  شتی قورس  و چالاکی توند  ئازاری پشت دەدات لە هەمان کاتیشدا  گرتنی  ئیشاعە زوو زەرەر  دەدات بە پشت

لەوانەی  ئەو بابەتە بەلاتان نوێ بێت ، ئیشاعە   گرتن  زیان دەدات، زۆر کەس  وێنە ئیشاعە  و  بربرە دەگرن ، کە بە شێك لە بربرە  نیشان دەدات ، کە تەماشای وێنە کەی ئیشاعە دەکەیت ترسناك دیارە و  بەلام لە هەمان کاتدا وێنەکە  زۆر سروشتی یە ، وە ئەو بە شەی لە وێنە کە دەرچووە لە کاتی ئاسایی  و بێ ئازاریش شیوەکەی هەروایە . لە حالەتی کە هەیە کە  وێنەکە  زۆر سروشتی دەردەکەوێ لە گەڵ ئەوەی کە تۆ  ئازارەکی زۆریشت هەیە، کەاتە ئیشاعە  هەموو کات وەسفی  تەواوی  حالەتەکە ناکات 

کەسی ئیشاعە  گرتوو  بێ بەختە لەگەل ئەو جۆرە وێنەیە کەسەکە دەخاتە دڵە راوکێ و پەشێواوی ، وە دیخاتە دوو دلێ کاتی جوڵانەوە و ئەنجام دانی کارو چالاکی ،  خۆ لە ناو جێگا خستن و نە جوڵانەوە  پشت  خراپتر دەکات

 .

دکتۆر مۆرتن ستاینێس  لە زانکۆی ئەلبۆرغ  دەلێ  وێنەئیشاعە  زیانی زیاترە لە سوودمەندی ، وە روونی دەکاتەوە دەلێ ، ئیشاعە  گرتن وێنەیەکەی چرکە ساتی  دەدات بۆ ئەو بەشەی کە ئازاری هەیە وە لە شێوازی بارێكی  دیاریکراودا ، لەم کات و ساتەدا وە لەو شێوازە وەستانە یا پاڵکەوتنە دا  بربرەکان ئەوە شێوەیان هەیە  ، ئەمەش والە نەخۆش دەکات کە بیرو هۆشی ببەستێتەوە  بەووێنەیە کە وەسفی  نەخۆشی یەکەی دەکات و چەق بەستووی بکات

کەچێ  کاری من نەشتەرگەری پشتە کاتێك کە پشت زەرەر مەندبووە ، لەگەل ئەوەشدا  هەرکەسێك پشتی هێشا  نەشتەرگەری بۆ ناکە م ،  من پێشنیار دەکەم کە خەڵکی ئیشاعە نەگرن  بۆ هەر پشت هێشانێك  یا مڵ هێشانێك ، بەڵکو  ئەو کاتەی کە ١٢ هەفتە بە سەر ئازارەکە تێدەپەرێ ئەو کات  ئیشاعە بگرن .لەو کاتدا  لە سەدا ٩٠  کەسەکان  سوودمەند دەبن لە وێنەی ئیشاعەکە و دەتوانرێ  وێنەی  دروست  نیشان بدرێت بۆ حالەتەکە

چەندە چالاك بی ئەوەندە پشتت باشتر دەبێ

پرسیار ئەوەیە ، ئایا  دکتۆران  تێدەگەن و دەزانن چەند بە ئازارە  پشت و مڵ و حەوز هێشان ؟

بە دڵنیایەوە  شارەزایانی  ئەم  بوارە  زۆر دەزانن و ە تیدەگەن کە چەندە بە ئازارە ،  دەرکەوتووە کە لە سەدا ٩ بۆ ١٠  ی خەڵکی لە  کاتێك لە کاتەکاندا  ئازاری  بەشی خوارەوەی پشتیان تووشبووە ،  بە درێژایی  ساڵێك  لە سەدا ٤٠ ی  خەڵکی تووشی ئازاری  پشت بوون ، وە لە سەدا ٢٠ ی ئەوانەی نەچوون بۆ سەرکارەکانیان بە هۆی ئازاری پشتەوە بووە

بەڵام تەنها ١ لە سەدای ئەوانەی کە ئازاری پشتیان هەیە   پێویستیان بە  چارەسەری خێرا و  هەنوکەیی هەیە ، کە دەبێت بخرێنە بەر چارەسەری  چرو پر ی دەرمانی یا نەشتەرگەری

بۆ ئەوانەی کە  رێنماییمان ئەوەیە  کە  نا بێت بە هۆی ئازاری پشتەوە واز لە هەموو شتێكی رۆژانە بهێنی ، بەڵکو دەبێت لە جوڵە دابیت و نەکەویتە جێگاوە ، چەندە بچوڵێتەوە  ئەوەندە زووتر زرگارت دەبێ لە پشت هێشان

بربرەی پشت  خوا  وایخولقاندووە  کە بەرگەی  زۆر  بگرێت، بربرەی پشت کاتێك تووشی  زەبرێك  دەبێ یا لە کاتی جوڵەی هەڵە  دا  لە هاوسەنگی دەردەچێ ، بربرەی پشت  بەرگەی ئەو دەرچوونە دەگرێت،  وە زۆر  لەوە زیاتر بەرگە دەگرێت  کە خۆمان پی دەزانین

لێرەدا گرنگە نەخۆش ئازاری پشت لەگەڵ  زەرەر مەندبوونی پشت یەکسان نەکات ، بەڵکو  جیایی کاتەوە  لە یەكتری . لەگەل ئەوەی کە  تۆ ئازاری پشتت هەیە  مانای ئەوە نی یە کە ناتوانی  بجوڵێتەوە ، دەتوانی هەوڵ بدەی  بجولیتەوە  بەلای کەمی هەوڵ بدە خۆ   خوارکەیتەوە بەرەو پێشەوە . تا دەتوانی هەوڵ بدە بجولێتەوە  ، پێویست ناکات  خۆت بخیتە جێگاوە   چونکە  حالت خراپتر دەکات.چالاكی  و جوڵانەوەی ئارام  سوودی هەیە  بۆ پشت،  کە باسی جوڵە  و چالاکی دەکەین نا بێ واتێبگەیت کە مەبەست  هەڵ پەرین و   بەرزکردنەوەی قورسایی و  جوڵەی زۆر و خێرا و توندە ، بەڵکو  مەبە ست لە جوڵە ، جوڵەی رۆژانەیە  وەکو   هەستان و دانیشتن و  رۆێشتن بە پێ ، ئەنجامدانی راهێنانە ، هەر کە هەستت کرد  جوڵەکە لە توانات دانی یە  و ئازار پێ دەگات بوەستە.
"پەیامی ئەم دکتۆرە  بۆ خەلکی دەلێ ، خۆت مەخڕە ناو جێگا وە ،  بەڵکو  بەردەوام بە لە جوڵەی بەدەنی ،  هەر کاتێك هەستت کرد کە پێویستت بە دکتۆرە ئەوا   سەردانی دکتۆر بکە

       

چارەسەر  بۆ پشت ئێشە

یەکەم :  راهێنان  و جوڵە ،  ئەنجامدانی ڕاهێنانی  دروست کە لە  ئازار کەم کاتەوە  وەکو جوڵەی ئاسایی  ڕۆژانە ، ڕاهێنان لە ناو مەلەوانگەی   ئاوی گەرم، رۆیشتن بە پێ ،  ئەو  جوڵانە ی کە  نەخۆش خۆی دەتوانی بیکات  وەکو  خۆ خوارکردنەوە  بەرەو پێشەوە ، بەم لاو ئەولادا ، پیاسە کردنی کەم کەم  لە ناوماڵدا

دووەم : چارەسەری فیزیاوی              
فیزیاوییەکان  کەسانێکن کە خاوەن بڕوا نامەن و  وە شارەزان لە بواری  ماسولکە  و جوڵەی لە ش ، وە ئەوانەی لەم بوارە کاردەکەن دەتوانن  بە هۆی شارەزاییانەوە  ئازارە کە ڵابەرن  بە بەکارهێنانی میتۆدی  ڕاهینانی  تایبەت  و دروستەوە .

کاتێك خۆت دەتوانی پەنجە لە سەر ئازارەکە دابنێ و شوێنەکەی دیاری بکەی ئەوا فیزیاوییەکان  دەتوانن  یارمەتیت بدەن ، وە بە گوێرەی  ئازارەکەو وشوێنەکەی  ڕاهینانی تایبەت دا دەندرێت  وە فیزیاوییەکە  لەگەل نە خۆش دا  ئەنجامی دەدات . لە هەمان کاتدا  زانیاری و رێنمایی  دەدات  کە بۆ جی  ئازار هەیە وە چٶن  مامەڵەی لەگەل بکرێ  بەرەو باشبوون بروات  نەك خراپتر بێ ، لە هەمان کاتدا  زانیاری بە نەخۆش دەدات کە  چۆن خۆی بپارێزی  تاکو دووبارە نە بێتەوە

بۆ نموونە  ئەوانەی کە جومگەدارن  ، جومگەداری   نەخۆشییەکێ  درێژ خایەنە  و  ئازار لە شوێنی جیاجیای لە ش دەردەکەوێ  وەکو   ئەژنۆ ، حەو ز ، مەچەکە  یا هەر شوێنێکی  تری لەش ، ئەوا لە گەڵ چارە سەری فیزیاویی  ئەو کەسانە دەتوانن ژیانێكی درێژ و باش بەرنەسەر  بە کەمترین  ئازار و ژیان بکەن  بە کوالیتی

 ژیان بە کوالیتی  مانای وایە کە ژیان بەسەر بردنە  بە باشترین شێوە  ،  وە بۆ ئەوانەی کە نەخٶشن  ژیان بەسەربردنە لەگەڵ نە خۆشی و نەهێلێت  نەخۆشی  بە سەری زاڵبێ  بەلکو  خۆێ بە سەر  نەخۆشی یەکەی زال بێ  و لە ژێر کۆنترۆڵ خۆی بێ .

بۆ  گەیشتن بە و ئەنجامە ش   فیزیاوییەکان دەتوانن  یارمەتی  بدەن

سێ یەم : بەکار هێنانی دەرمان ، بە کارهێنانی دەرمانی ئازار شکێن  لە شێوەی حەب یا لە شێوەی کریم  کە شوینەی  ئازارەکەی پی چەور کەی، گەر ویستت عەب بە کار بهێنی ئەوا هەردەم لە  حەبی  ئازارشکێنی لاوازەوە دەست پێ بکە ، وەکو پاراسیتامٶڵ  ٥٠٠ ملیگرام  ، کە دەتوانی  ١ دابە بۆ ٢ دانە   چوار جار لە رۆژێکدا بە کار بێت ، گەر ئەو  جۆرە کاریگەری نە بوو  دەتوانرێ ئیبۆپرۆفیین  بخورێت  ج بە تەنیا یا لە گەڵ پاراسیتامٶڵ  بە تیکەلی بخورێت 

ئیبۆ پرۆفین  ٢٠٠  ملیگرام  ، ١ بۆ ٢ دانە رۆژی  ٣ جار دەخورێت ، نا بێت  لە خورێنی بخورێت دەبێت دوای  نان بێ ، چونکە بە هیزە بۆ ماعیدە ،  ئەوانەی کە  برینی  ماعیدەیان هەیە  نا بیت بیخۆن ، بەڵکو باشترە  هەمان دەرمان لە شێوەی کریم  بە کار بهێنن 

تیکەلی پاراسیتامٶڵ  و ئیبۆ پرۆفین ،  کە پاراسیتامٶڵ  ٥٠٠ ملیگرام  ٢ حەب لە گەڵ یەك  دانە حە بی  ئیبۆ پرۆفین  ٢٠٠ ملیگرامی .

 حەبی ئازار بە کاردێ بۆ ماوەیەکی کورت ، لە سەر  یەکدا  یانی چەند رۆژێك ، دەشتوانرێ  بە کار بێ  بە گوێرەی  پێویست ، بە مانای کە ئازار  هەبوو  حەب بخورێ کە نەبوو  پێویست ناکات بخورێت .

 کریمەکان  ئازار شکێنن وەکو  ڤۆلتارین ، ئیبۆ پرۆفیین ، کاریگەرییان  تەنها  خۆجێ ییە ، بە مانای   کار دەکەن تەنها لەو شوینەی کە چەور دەکرێ ، کاریان نیەیە  بە سەر هەموو لە شەوە  بۆ یە پێ یان دەڵێن کاریگەریی خۆ جێ ییە .

وە زەرەریان زۆر کەمە .

 بەکار هێنانی  پشتێنەی گەرم ، یا پشتێنەی  توبی پێ دەلێن ،  کە لە سەر شوێنی ئازارەکە دادەندرێ  و  گەرمی دەدات بە شوێنە کە  و ئازارەکە ناهێڵێت

چوارەم :  ماساج کردن ، کە سێکی شارەزایی دەوێت  کە مەساج بزانێ  وە بە ‌هێواشی مساج بکات

پێنجەم : ئیشاعە  گرتن  یا سۆنار کردن : تەکنۆلۆجیا  دەرفەتت دەدات کە وێنەیەك جرکە ساتی بگری  بۆ هەر  بربرەیەکی زەرەرمەند بوو   و ساغ لە پشت .
شارەزاییان  بە باشی نازانن   کە هەر ئازاری پشت یا خوارەوەی پشت هەبوو نە خۆش بنێردرێ  بۆ گرتنی ئیشاعە یا  سۆنار ، چونکە دەبینن  کە  ئەم جۆرە  پشکنینە  ئەوە نیشان نادات  کە ئەوان دەیانەوێ .
تەنها ١% ی ئەوانەی کە ئازاری پشت یا خوارەوەی پشتیان هەیە  سۆنار و ئیشاعە سوودی  هەیە ، زۆربەی حاڵەتەکانی کە  سۆنار و ئیشاعە  سوودیان نیە بەڵکو  ئەو چرکە ساتە  رەسمە  شێواوی و دوودڵی پەیدا دەکات .

ئەزموون دەریخستووە کە ئازاری پشت و حەوز هۆکاری زۆر و جیاجیا لە پشتە  وە سۆنار  یا ئیشاعە گرتن ئەو چرکە ساتە هەندیك لە هۆ کارەکان دەردەخات نەك هەمووی  . سوۆنار  و ئیشاعە بەکەڵکە  دێ بۆ  کاتی شکاوی  یان بوونی نەخۆشی  یان زەرەر پێکەوتنی  بربرە

 شارەزاییان دەلێن  جاران  خەڵکی  کاری قورسیان دەکرد  و کارەکانیان ماندووکەربوون ، کە چی نە خۆشیان  کەمتربوو ، ئەمرۆ کارەکان ئاسانتر بوون  و کە چی حالەت و نەخۆشی پشت هێشان  زیاتربووە .

شیوازی کارەکان گۆراون ،  نە جوڵانەوە ،  و زۆر دانیشتن  کاریگەری نەرێنی هەیە  لە سەر  لەش بە گشتی و لە سەر پشت  بە تایبەتی . شارەزایان  پیشنیار دەکەن کە  بۆ ئەوەی رێگە لە ئازارەکانی  پشت  ،  خوارەوەی پشت  و لاق  ئەوا پێویستە  رۆژانە بجولێنەوە ، وە وەرزشی گونجاو  ئەنجام بدەین  بۆ بە هێزکردنی  پشت و  ماسولکەکانی  دەوری بربرەیان داوە

بەهێزترین پیاوی جیهان  بە ناوی " ئێدی  هاڵ " لە سالی ٢٠١٦ دا ، ٥٠٠ کیلۆ بەرزکردەوە بۆ سەر ئەژنۆ و  وەراگرتنی بۆ ٥ چرکە ، ڤیدیۆکانی لە یوتپ هەن و ئەوانەی کە ئازاریا پشتیان هەیە  دەتوانن سوود لێ وەرگرن

 شارەزاییان رێنمایی خەڵکی دەکەن کە کاتی بوونی ئازاری  پشت  لە جوڵە نەکەون و پالکەون لە ناوجیگا ، بەلکو پشتیان  راست کەنەوە وە بجولێنەوە ، جوڵەی  لە سەرەخۆ و هێواش ، وەکو  پیاسە کردن ، جولاندنی ڵاق  و باڵ ،  هەوڵ دان بۆ  خۆ  سوران بەو لاو ئەولا  خۆ خوارکردنەوە بەرەو پێشەوە ، هەر کاتێك هەستت کرد ناتوانی یا ئازار زیاد دەبێ دەبێت بوەستی

خەلکی دەبێ فێربن چۆن پشت ئەژنۆ بەکار بێنن بە رێگایەکی تەندروست و دروست  لە کاتی بەرزکردنەوەی قورسایی لە ئەرزەوە ، یا کاتی ئەنجامدانی کاری قورس

چەند ڕاستییەك  لە سەر  ئازاری پشت

لە سەدا  ٥٣ ی خەلکی  تووشی جۆریك لە جۆرەکانی پشت هێشان دەبن ، هەیە  چەند جارێك تووش دەبێ  لە ماوەی سالێك ، وە هەیە لە ماوەی ژیانیدا ، جارەکانی تووشبوون بەندە بە زۆری بە  جۆری کار  یا وەرزش  کردنەوە .
لە سەدا ١٠ ی ئەوانەی  سەردانی دکتۆردەکەن  لە بە ر پشت هێشانە
لە سەدا ٢٠ ی خەلکان   بە هۆی پشت هێشان  ناتوان بچنە سەر کار ،  هەیە  کارەکەی دەگۆرێ و هەشە واز دەهێنێ . نە چوون بۆ سەر کار بە هۆی ئەم نەخۆشیەوە  کێشەی کەی بەدوا دادێ وەکو  بەرزکردنەوەی رێژەیی بێکاری ،  زەرەر مەندبوونی کۆمەلگا کە ناتوانێ  وەکو کەسی چالاك تەماشیان بکات  وە   سوود لە تواناکایان ببینرێ  وە هەندیك ووڵات خەمڵاندوویان خەسەرەتە ئابوورییە کە ی ٤،٨ ملیارد .
ساڵانە  ووڵاتان  پارەیەکی زۆر سەرف دەکەن بۆ  چارەسەری پشت هێشان و  کەڕەستەی یارمەتیدەرەکانی رێگە گرتن لە  پشت هێشان  کە خەرجییەکەی  بە ١،٨ ملیارد دادەنرێت

ڤیتامین دی ٣

ڤیتامین دی

D3-vitamin

لەم ساڵانەی دواییدا شارەزایان زۆر لە ڤیتامین دی یان کۆلیوەتەوە،  و پشکنینیان  کردووە بۆ گرنگی و بایەخی ئەم ڤیتامینە بۆ لە ش وئۆرگانەکانی لەش .

 زانایان بۆ یان دەرکەوت کە ئەم ڤیتامینە  زۆر گرنگە بۆ لەش و بۆ چالاکی ئۆرگانەکانی لەش و وەهەروەها بۆ رێگە گرتن لە زنجیرەیەك  زۆر  لە نە خۆشی و حاڵەتی  تەندروستی.
لە نێوان ئەم نەخۆشییانە چەند نموونەیەك وەکو    سەرەتان ( شێرپەنجە)،  نەخۆشی یەکانی سیستەمی بە رگری (  ئاوتۆئیمۆن)، هۆ کارەکانی یا پاڵنەرەکانی  دەبێتە هۆی   هەڵە  کار کردنی  سیستەمی بەرگری لەش ، شەکرە ، بەرزی پەستانی خوێن ،  نەخۆشی  فیبرومیالگیا، شیزۆفرێنی ، نە خۆشی یەکانی کۆئەندامی هەناسە .. هتد
کەمی ڤیتامین دی ٣  دەبێتە هۆی زیاد کردنی هەوکردن  و ئازار   لە ماسولکە کاندا وەهەروەها  زیاد  کردنی مەترسی تووشبوون بە  نە خۆشی

 .
 دروست بوونی ڤیتامین دی ٣ :  دروست دەبێت  لە چینە چەوری ژیر پێست کاتێك کەلە وکاتە ی هەتاو  بە هێزو لە بەرزییدایە واتە لە هاویندا ، کاتێک هەتاو  بە ر پێست  دەکەوێ  چەورییەکەی ژێر  پێست  دەگۆرێ  بۆ ڤیتامین دی ، ،،وە بە  مەرجێك کرێمی دژە  هەتاوت  لە پێست  نە دابی بەرهە مە کانی دژە خۆر ڕێگری دە کە ن لە دروستکردنی 

فیتامین دی .ە .

کاتێک کە ڤیتامین دی  دروست دەبێ   دەگوازرێتەوە  بۆ بەشی تری لەش  و وە بە پرۆسەیەك  دادەروات تا دەبیتە  ڤیتامین دی ٣ ، ئەو  جۆرەیان لە ش بە کاریدەهێنێت بۆ کار و چالاکییەکانی لەش وهەڕوەها  چەسپ کردنی  کالسیوم   لە ئێسقان و  دداندا .
ڤیتامین دی ٣ گرنگە  بۆ دروست کردنی ووزە  لە ناوخانەکاندا  لە مایتۆکۆندریادا.
ڤیتامین دی ٢ گرنگە بۆ کوالیتی  تۆی پیاو ، گرنگی هەیە بۆ  تەندروستی  دایك و کۆرپە ، تەمەن درێژ  دەکاتەوە و پیری دوا دەخات ،  ڤیتامین دی ٣  لەگەڵ  ڤیتامین کەیی  و  توخمی  مەگنسیوم  تیکەلێك زۆر باش پێك دەهێنن بۆ  هەڵمژین و چەسپاندنی کالسیوم لە ئێسقان و لە شدا

 .

ڤیتامین دی چی یە ؟
زانایان دەڵین ڤیتامین دی  هەر تەنها ڤیتامین نییە  بەڵکو  هۆرمۆنە .
وە تەنها لە هاویندا لەش دروستی دەکات کاتێك  کە هەتاو  لە بەرزییدایە ،  وە باقی  ساڵ  دروست نا بێت  بۆیە  پێویستە  وەربگیرێت  ، وەرگرتن  بە دوو  رێگا  ، ریگای  خۆراك  وە رێگای  دەرمان .
زانایان دەڵێن  پێویستمان بە ٦٠ -٧٠ میکرۆگرام  هەیە رۆژانە ، هەتاکو  ٢٥٠ میکرۆگرام کە دەکاتە (١٠.٠٠٠ یەکە ) زەرەر  ناگەیەنێ و ە بە زیادیش داناندرێ ، لەوە زیاتر بێ  زەرەر دەدات، و لەخانە کانی لە شدا دە مێنێتە وە  و پی دەلێن ژهراوی بوون .

 سەرچاوەی خۆڕاكی بۆ ڤیتامین دی : 
 ئەوانەی  دەیانەوەێ  لە خۆڕاك دەستیان کەوێ پێویستە ئەوانە بخۆن ، ماسی چەور ، رۆنی ماسی ،  چەوری جگەری ماسی ،  پەنیر، شیری چەور یا چەوری شیر ،  زەردێنەی  هێلکە، میوەی ئەڤۆکادۆ،  گۆشتی سووری پەز و گۆلك . لێرە پێویستە  بزانرێ کە  کەمی یا پیداویستی  لەش  لە ڤیتامین دی  تەنها بە خۆڕاك پڕ ناکرێتەوە بە تایبەتی لە وەرزی زستاندا ، بۆ یە باشترە  بە دەرمان وەرگیرێ

 .
 ڤیتامین دی  وەکو  پاڵپشتی  خۆڕاکی  و دەرمان هەیە  لە دەرمانخانەکان  بە یەکەی جیاواز و  بە شێوەی  حەب  و گیڕاوە  هەیە ، کە هەر کە سە  بە گوێرەی  رێژەیی  کەمی و تەمەن  وەر دە گیڕێ . 

 بۆ منداڵ جیاوازە لە گەڵ گەورە ، پێش  وەرگرتنی  ڤیتامین دی  پێویستە پشکنین کرا بێ وە بزانرێ  کە  ژمارەی  رێژەی ڤیتامین دی لە لەشدا چەندە  وەلەسەر  ئەو بنەماییە  بە هێزی  ڤیتامینەکە دیاریدەکرێ لە دەرمانخانەکان وە رێنمایی پیدەدرێ بۆ  چۆنییەتی  خواردنی

 .
کۆرپە  هەرلە کاتی لە دایكبوونی  دا پێویستە  ڤیتامین دی وەکو قەترە  وەرگرێ کە ڕۆژانە ٥  قەترە  دەردرێ تاکو منداڵەکە دەبێت بە ٢ ساڵ

 .
  کەی بخوڕێ ؟
ڤیتامین دی ٣ لە و جۆڕە ڤیتامینانەیە کە لە چەوری دەتوێنەوە ،  ڤیتامینەکان  دوو جۆرن  هەن لە ئاو تواوە  وە  هەن لە چەوری تواوە .
وە ڤیتامین دی ٣  لە چەوری تواوەیە ، کەواتە پێویستە  لە گەڵ ژەمێكی خۆڕاك بخورێت کە  چەوری تیدا بێت ، بۆ  نموونە  گەر لە گەڵ زەڵاتە خواردت  سوودی نا بێت  چونکە چەوری تێدانیە و  ڤیتامینەکە ناتوێتەوە .
دەتوانرێ  لەگەل رۆنی ماسی بخورێ ، چەورێیە  وە چەورییەکی باشە ، لەش سوودی ڵێ وەردەگرێ .
خواردنی کوردی  رۆنی تێدا بە کاردێ ، رۆن چەورییە  بۆ یە  لەگەڵ ژەمێکی خواردن وەکو نانی نیوەڕۆ  یا ئێوارە  بخورێ  باشە  و لەش سوود مەند دەبێ

 بۆ منداڵی  شیرە  خۆر  لەگەڵ ژەمی شیر  بیدرێتێ  چونکە  شیر یش چەوری تێدایە  

نموونەیەك لە لێکۆڵینەوەیەك دا

 :
لێکۆلێنەوەیەکی نوێ  دەریخستووە کە ڤیتامین دی  دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی  تووشبوون بە شێرپەنجە  بە رێژەیی لە سەدا ٧٧ .
زانایانی زانکۆی کرایگتۆن لە نیبراسکادا  هەستان بە  لێكۆلینەوەیەك لە سەر ١١٧٩ ئافرەت کە تەمەنیان لە ٥٥ ساڵی و بەسەرەوە بوو ، وە کە لەم ١٠ ساڵەی دوایی هیچیان تووشێ هیچ جۆڕە  شیرپەنجە یەك نەبووبوون ، لێکۆلینەوە کە  دەستی پێکرد  لە ساڵی ٢٠٠٠ بۆ ٢٠٠٥ کۆتایی هات
ئەو ژمارەیەیان کرد بە دووبەش ، بەشێكیان ڕۆژانە ڤیتامین دی ٣   ٢٥ میکرۆگرام  کە دەکاتە ١١٠٠ یەکە ڕۆژێ پێیان درا .
کۆمەڵەی دووەم  جٶرە حەبێکییان پێدان کە پێ دەلێن ( پلاسیبۆ)  واتە هیچی  تێدانییە و زەرەری نی یە ، وە چاوەدێرییان کردن .
دیتیان ئەوانەی  پاڵپشتی  خٶڕاکی ڤیتامین دیان  وەرنەگرت  ( کۆمەلەی دووەم ) ٥٠ ئافرەت  تووشی   جۆڕێك لە جۆڕەکانی شیرپەنجە بوون  وەکو  مەمك ، پێست ، ریخۆڵە ، سییەکان  .
ئەوانەی کە ڤیتامین دی یان وەرگرت لە سەدا٧٧  کەمتر تووشی شیرپەنجە بوون . ئەنجامی لیکۆلێنەوە   گەیشتە ئەوەی گەر   لەم تەمەنە دا  واتە تەمەنی بەساڵاچوون  بری زیاتر  لە ڤیتامین دی وەربگیرێ  ئەوا  مەترسی تووشبوون بە شێرپەنجە  کەمتر دەبێتەوە .
کەواتە ڤیتامین دی  یارمەتیدەرە کە ژیانێكی تەندروست ترو باشتر و دریژ تر بژی

 .

بە هیوای  تەندروستێکی باش 
چیمەن -٣٠.١.٢٠٢٠    

هەموو خانمێك پێویستە لەشی خۆی بناسێ

ریخۆڵە / کۆئەندامی هەرس

ریخۆڵە

ریخٶلە بەشێکە لە کۆئەندامی  هەرس  وە رٶلێكی گەورە  دەبینێ لە ژیانی رۆژانەماندا ، ئەم ئۆرگانە لە لایەن زۆربەی خەلکی پشتگوێ خراوە
  .

ئایا  دەزانی کە لە  سەدا ٨٠% بەرگری لەش  بەندە  بە ریخۆلەوە ، وە ریخۆڵە  دابینی دەکات

 .

ئایا  دەزانی  کە ریخٶلە  بەرهەمهێنەرە بۆ سیراتۆنین ، کە بە هۆرمۆنی دڵخۆشێ ناسراوە

 .

.ئینسان چەند  دەربارەی  ریخٶڵە ی زانیاری ڕاست و درەستی هەبێ  ئەوەندە ىاشتر  لە چۆنیەتی کار کردنی  ریخۆڵە  تێدەگات ، هەتا ئەو کاتانەی کە کار ناکات باشتر  دەتوانێ  بزانێ بۆ چی کار ناکات

 .

لێکۆلینەوەکان سەڵماندوویانە  کە لە  هەر ٥ کە س ، یەکێك کێشەی  ریخۆلەی  هەیە ، زۆرینەی  ئەوانەی کێشەیان هەیە، نایانەوێ باسی بکەن  و نایانەوێ دەوروبەریان  پێ بزانێ . بەڵام  لەبەر گرنگی  ریخٶلە  پێویستە  زیاتر  تیشك بخرێتە  سەر ئەم بابەتە  و  خەلکی  زیاتر بایەخی پێبدەن

 .

ریخٶلە  چٶنە لە رووی  دروستبوونیەوە ؟

ریخۆڵە خوڵقاوە  بە شێوەی بۆرییەك  کە درێژییەکەی ٨ م دەبی  وە پێكهاتووە  لە ٣ بەش، ریخٶلە  باریکە ، ریخۆلە ئەستورە، رێکە  کە بە کۆم  کۆتایی دێت کە بەشی کۆتایی ریخٶلەییە

ناوەوەی ریخٶلە پانتایەکی  هەیە  کە پێ دەلێن  پانتایی رووپۆشی ناوەوەی ریخٶڵە کە پەردەیەکی لینجە  و شارەزایان دەڵێن کە بە قەدەر  ساحەیەکی  تۆپانێ  دەبێ گەربێ و  رابخرێت

.  

ئەو پەردە لینجەیەیی کە ناوەوەی ریخۆڵەی  پۆشکردووە  گرنگییەکی تایبەتی هەیە ،کاری  ئەم پەردەیە جگەلە هەڵمژینی ماددە خۆراکییە کان ،   وەکو  بەربەستێك کار دەکات کە رێگا نادات بەکتریا زیان بەخشەکان لە ریخۆڵەوە بچنە  دەرەوەی. 

ناوەوەی ریخۆڵە  باریکە ناو پۆش کراوە  بە پەردەیەکی لۆچدار ( یا نوشتاوەتەوە لە سەریەکتری ) ،ئەو پەردەیە  وادەکات کە   ڤیتامینەکان و ماددە خۆراکییەکان بمژرێن.ریخۆڵە لە جوڵە دایە  وە رووی  ئەو پەردەیە جوڵەکەی بەرەو ریخٶڵە ئەستورەییە، کە خۆراکی هاراو پاڵ دەنێت  بەرەو ریخٶلە  ئەستورە  ،لە ریخٶڵە  ئەستورە دا خۆراکی هاراو زیاتر   دەکەوێتە ژێر پەستان و  ئەوەی ماوەتەوە لە خۆراکی بەسوود هەڵدە مژرێت ، ئەوەی کە دەمێنێتەوە بەرەو رێكە پاڵدەنرێت کە پاشماوەی  کرداری هەرسە  و دەبێت لە ش خۆی  لێ رزگار بکات  و بکرێتە  دەرەوە

 .  .

ریخۆڵە جووڵەیەکی رێکی هەیە ، کە هەست ثی نە کراوە .ئەم جووڵەیە بە هٶی ماسولکەکانوەیە  کە لە دیواری  ریخۆڵەن وە کە گرژ دەبنەوە جووڵەیەك دەدەن  بە ریخۆڵە لە شێوەی جووڵەی کرمە .ئەم جوولەیەیی کە لە ئاکامی  گرژبوون و خاوبوونەوەی ماسولکەکانەوە روودەدات  و پاڵ بە خۆراکی هاراو  دەنێت لە بە شێكی ریخٶڵە  براوات بەرەو بەشەکەی کەی تاکو دەگاتە کۆم و لەوێشەوە بۆ دەرەوە

 . 
کرداری هەرسکردن چۆن روودەدات؟

ریخۆڵە ڕۆژانە هەڵدەستێ بە کارێکی  زۆر گرنگ ، ئەو خواردن و خواردنەوانەی کە ئێمە ڕۆژانە دەیانخەینە دەمەوە ، کۆئەندامی هەرس  دەیان گٶرێت بۆ ماددە  خۆڕاکی هاراو .ریخٶڵە  دەتوانێ ماددەی خۆڕاکی لە پاشەڕۆ جیاکاتەوە .ئەم کردارەش بە تەواوی دەبینرێت  لە  هەڵمژینی ماددە خۆڕاکییە کان و کردنە دەرەوەی پاشەڕۆ دا

 . 

کرداری هەر س هەر لە  دەمەوە  دەست پێدەکات ،  دەم لیکی تێدایە  و خۆڕاك تێکە ڵ  دەبێ بە لیك لاکاتی جوویندا .وە هەر لەو کاتەشەوە هەست  بە تامی  خۆڕاك  دەکرێت ،دوایی هارینی  خۆڕاك بە هۆی ددانەوە ، خۆراکی ووردکراو  قووت  دەدرێت . لە ڕێگایی قورگەوە  (سورێنچك) دەگات بە گەدە ( ماعیدە)، گەدە وەکو توڕەگەیەك کار  دەکات بۆ کۆکردنەوەی ئەو ژەمە خۆڕاکە خوڕاوە، لە گەدەدا خٶڕاك تێكەڵ دەکرێت بە ترشی  گەدە ، کە خٶڕاك زیاتر شی دەبێتەوە ، گەدە هەموو  خۆڕاکەکە بەیەکجار پاڵ نانێت  بەرەو ١٢ گڕێ، بەڵکو بەش بە ش پاڵی پێوە دەنێت ، لە ١٢ گرێدا رژێنەکانی جگەر و پەنکریاس تێكەڵ بە خواردنی هاراو  دەبن زیاتر شیدەکەنەوە  و لەوێشەوە پاڵدەنرێ بەرەو بەشی دواتر لە کۆئەندامی هەرس

 .

هەر لە ریخٶڵە باریکەوە  دەست دەکرێ  بە هەڵمژینی ماددە خۆڕاکییە کان بە هۆی ئەو مەمیڵانەی کەلەسە ۆەردە لینجەکەی ناو پۆشی ریخٶڵەن .خۆڕاکی هەڵمژراو لە ریخٶڵە  دەدرێت بە سووری خوێن ،  بە هۆی خوێن دەگوازرێتەوە بۆ ئۆرگانەکان و بەشەکانی کەی لەشەوە .خوێن خٶڕاك  دەگەیەنێ بە بەشە هەرە بچووکەکانی لەش کە خانەیە ، لە خانەکاندا خۆڕاکی هەلمژراو دەگۆڕدرێت بۆ ووزە .ئەو ووزەیەش ئێمە  بەکاریدەهێنین بۆ ئەنجامدانی کاروباری ڕۆژانەمان

 .   

بٶ چی هەندێك کەس دوای نانخواردن هەست بە سەرما  دەکەن ، بەتایبەتی لە ڕەمەزان  دا زیاتر هەستی پێ دەکرێ ؟

 

چونکە لەش خوێنێکی زۆر بەکار دەهێنێ لە کرداری هەرس دا  ، چٶن ؟ کە خۆڕاك دەگاتە  قۆناغی هەڵمژین ئەوا لەش پێویستی بە خوێن دەبێت بۆ گواستنەوەی ماددەی خۆڕاکی لە ریخٶڵە وە بۆ بەشەکانی کەی لەش.ئەو خوێنە ی کە لە پێستە و لە شوێنی کەیە کە کارەکانیان  دەتوانن  دوا بخەن  بۆ کاتێكی کە  دەگەڕێنرێتەوە  بۆ  دەوری ریخۆڵە .  وە رێژەی خوێن لە پێست دادەبەزێ  وە ئەمەش  دەبێتە  هۆی دابەزینی پلەی گەرمی لەش و گرژبوونی  موولولەکانی خوێن لە پیستدا و  وە موو چرکە هەست پێ دەکرێت ، ئەمەش دەبێتە  هۆی  هەستکردن بە سەرما و لەرزین

 . 

 سەرەتا پڕۆسەی هەرس بە خێڕایی ئەنجام دەدرێ ، بەڵام لە ریخٶڵە ئەستورەدا پڕۆسەکە هێواش دەروات بەرێوە ، کاری ڕیخۆڵە ئەستورە هەڵمژینی ئاووخوێ ییەکان و پاشماوەی ماددە خۆراکییەکانە کە لە بەشەکانی کە هەڵنەمژڕاون . دوای هەڵمژین  پاشماوە کە پاڵدەنێ   بەرەو بە شی دوای  خؤی،پاشماوەکە  گەر تەڕ  بێ   ئەوا فرێدانی ئاسانتر  دەبێ  ،گەر ووشك بێ ئەوا کەسەکە  زەحمەت دەکێشێ بۆ فرێدانی کاتی سەرئاوکردن .بۆیە پێویستە ئینسان ئاو زۆر بخواتەوە  رۆژانە ،  وە شارەزایان خەمڵاندویانە کە هەر کەسێك لە ئێمە  دەبێت بە لایەنی کەم ٨ پەرداخ ئاو بخواتەوە  رۆژێ ، تاکو  لەش کارەکانی  خۆی ئەنجام بدات

 . 

کە پاشماوە گەیشتە بەشی کۆتایی کۆئەندامی هەرس ، ریخٶڵە  ئاماژە  دەنێرێتبۆ مێشك کە ئاماددەیە بۆ فرێدان .وە مێشك کەسەکە ئاگادار  دەکاتەوە  کە کاتی سەرئاو کردنە .  زۆر گرنگە ئەو کارە بکرێت  وە ئەو زبڵە فرێ بدرێ  وە دوا نەخرێت بۆ کاتی کە ، چونکە مانەوەی  کێشەی  تەندروستی  لێدەکەوێتەوە . لاوازی لە پەیوەندی نێوان مێشك و ریخٶڵە یا نەمانی پەیوەندییەکە  دەبێتە هۆی  دەرکەوتنی کێشە و  نە خۆشی ریخۆڵە

 

ریخۆڵە   ئۆرگانێکی سەرسورهێنەرە    :  ئەوەی ناسراوەو زۆربەمان  دەیزانین کە کاری  هەرە گەورەیی  ریخٶڵە کرداری هەرس کردن و هەڵمژینی ماددە خۆڕاکییە هەر سکراوەکان. شارەزایان  دەڵێن کە ریخۆڵە ئۆڕگانێکی  زۆر ئاڵۆزترە لەوەی کە زانراوە تاکو ئێستا دەربارەی ، دەڵێن کە پەیوەندییەك هەیە لە نێوان بەکتریاکانی ناو ریخۆڵە لەگەڵ هەریەك لە سیستەمی دەمار ،سیستەمی بەرگری لەش و سیستەمی هۆرمۆنەکانی لەش. ئەم بابەتانە  ئاڵۆزن و باسێکی زۆری دەوێت ، وە زانایان لە کارکردندان  لە سەرانسەری جیهان تاکو  لەو پەیوەندییە تێبگەن و زیاتری دەربارە بزانن

 .

هەموو کەسێك پیویستە بزانێ کە ریخۆڵە یا کۆئەندامی هەر س بە گشتی  زۆر گرنگە بۆ تەندروستیمان ، هەبوونی کۆئەندامێکی هەرسی تەندروست وئیشکەر  بە ڕێکی ، ئەنجامەکەی بە دڵنیاییەوە لەشێكی  ساغ و چالاك  دەبێ

 .

زانایان گەیشتوونەتە ئەوەی کە ئەو بەکتریایانەی کە لە ریخۆڵە دا هەن و کاری هەڵوەشاندنەوەی خۆڕاك  دەکەن ،پەیوەندیان هەیە بە زۆر نەخۆشی و حاڵەتەوە ، وەکونەخۆشێ دڵ ، قەڵەوی ، شەکرە  و خەمۆکی .هەر یەکێك لە ئێمە لە شی واخوڵقاوە کە جیاواز بێ لەلەشی ئەوەی ترەوە  ، هەر وەها رێژەی بەکتریاکان و جۆرەکانیان لە ناو ریخٶڵە دا جیاوازە لە کەسێك بۆ کەسێكی کەوە .

پەیوەندی مێشك و ریخۆڵە :ریخۆڵە دەماری سەربەخۆی  هەیە لە کارکردندا ، ئەو دەمارانە تەنها ئەو کارانەئەنجام دەدەن کە پەیوەندی  بە ریخٶڵەوە هەیە . واتە  دەمارەکان تایبەتمەندیان وەرگرتووە ، هەتا ئێستا  زانیاریی  تەواو لە بەر دەست دانی یە

  سەبارەت  بە دەمارە خانەکانی ریخۆڵە .روونکردنەوەش بۆ ئەم بابەتە بۆ نموونە ،  دەتوانڕێ پارچەیەك لە ریخۆڵە ببردرێتەوە  بە بێ ئەوەی  هەست  بە ئازارێكی  زۆر بکرێت ، لە هەمان کاتدا بیرکردنەوە و هەستە  دەروونییەکان کاریگەریی   هەیە لە سەر  دەمارەخانەکانی  ریخۆڵە ،حاڵەتە  دەروونییەکانی کە ئێمە  دەریان دەبرین  بە چەند  دەستەواژەیەکەوە  وەکو  دەستەواژەی  هەناوم ئارامە ، یا ناوسکم ئارامە یا ئارام نی یە ، یا هەست دەکەم کە تەواو نیم ، کاتی قەڵەقی و نائارامی  تووشێ  سکچوون یا قەبزی  دەبین ، یاخود  زوو زوو  چوونە  سەرئاو کاتی نائارامی و ترس ، ئەمانە  هەمووی  ئەنجامی پەیوەندی  دەمارەخانەکانی ریخۆڵەیە  بە مێشك و ئەندامەکانی ترە وە

 .  

کەواتە مێشك وریخۆڵە بەردەوام لە پەیوەندی دان  بە هۆی ئەو دەمارە خانانەی کەلە دیواری ریخۆڵە دا هەن و ئاماژەکان دەگوازنەوە لە ریخۆڵە بۆ مێشك و بە پێچەوانەشەوە

.

بەکتریاکانی ناو ریخٶڵە ولەش

 

هەر لەو چرکەییەیکە لە دایك  دەبیین ، ئەوا بەکتریاکان  دەست دەکەن بە گواستنەوە لە لەشی دایکەوە بۆ کۆرپەڵەو  وە دوایش لە دەوروبەرەوە وەریاندەگرین ، واتە لەو ژینگەیی کە تیدا دەژیین .بەکتریاکان دەست دەکەن بە دروستکردنی پەیوەندێکی باش لە نێوان خۆیان وخانەکانی لەش .شارەزایان دەڵێن ئەو منداڵانەی  کە بە رێگایی  سروشتی لە دایك  دەبن رێژە و جۆری بەکتریایان زیاترە لەوانەی کە بە نەشتەرگەری لە دایك دەبن ، کەواتە  سیستەمی بەرگری لەشی کۆرپەی تازەبووی بە رێگای سروشتی بەهیزترە لەوانەی بە نەشتەرگەری لەدایك دەبن

 .

لە ریخۆڵە دا بلیۆنەها بەکتریای سوودبەخش هەیە کە پێ یان دەگوترێ "میکرۆبییؤمیت"، کە زیندەوەری ووردی زۆر بچووکن  و بە چاو نابینرێن  وە کێشیان لە ریخۆڵە دا ١،٥ کیڵۆ  دەبی  وە بەلای کەمی ٥٠٠چەشنی جۆراجٶرن. بەکتریاکانی ریخۆڵە  وەسف  دەکرێن لە کارکردندا  بە کارگەییەکی کیمیاویی ، بە کتریاکان کار دەکەن لە سەر هەڵوەشاندنەوەی خۆڕاك  بۆ ماددە بنەڕەتییەکان ، سوود بە لەش  دەگەیەنن و یارمەتی لەش دەدەن لە زۆر پرۆسە دا وەلەهەمان کاتدا بەشدارن لە پرۆسەکانی بەرهەمهێنان  وەکو ڤیتامینەکان ، وە هەروەها لەشیش دەپارێزن لە نەخۆشی و فایرۆس

 . .

لە ڕابردوودا زانایان نەیانتوانییوە زۆر بزانن لە سەر بەکتریاکانی ریخۆڵە  چونکە بە سروشتی خۆیان بەکتریاکان لە شوێنی تاریك  دەژیین وە بەرگەی هەوا ناگرن ، بٶیە نەتوانراوە لە تاقیگەدا لێکۆلینەوەی لە سەر بکرێت ، بەڵام لەم سەردەمەدا  و دوایی پێشکەوتنی تەکنۆلۆجیا  دەرفەتەکان فراوانتربوون بۆ لێکۆلینەوە و بەرهەمهێنانیان، وە نموونەش " پڕۆبایۆتیك "کە بە شێوەی کەپسوڵ  و قەترە لە دەرمانخانەکان  دەست دەکەوێ

  .   .

بەهێزکردنی ریخۆڵە :

بوونی بەکتریایی باش لە ریخۆڵە  دا شتێکی ناوازەیە بۆ هەر مرۆڤێك ، بوونی رێژەیەکی زۆر  و جۆری زۆر لە بەکتریادا لە ریخۆڵەی هەر کەسێك مانای هاوسەنگی  و تەندروستییەکی باش  دەگەیەنێ .باشترین شت کە تۆ بیکەیت بۆ ریخۆڵەت پێدانی خۆڕاکی تەندروست و جۆڕاوجۆڕە لەگەڵ خۆڕاکی  دەوڵەمەند  بە ریشاڵ ( فایبەر)، چونکە خۆڕاکە جۆڕاوجۆڕەکان بەکتریا جۆڕاوجۆڕەکانیکە  ناوەوەی ریخٶڵەیان پۆشکردووە  بە هێز دەکەن

.

هەندێك دەرمان بەکتریاکان لە ناو دەبات  وەکو خواردنی  دەرمانەکانی  دژە هەوکردن  کە ناسراون بە" ئەنتی بایۆتیك "  ، ئەم دەرمانانە بەکتریاکانی ناو ریخۆڵە  دەشێوێنن  و هەندیکیان لەناو دەبەن .رێژەی لەناوبردنیان دەگەرێتەوە بۆ جۆری  و بە قەوەتی  دەرمانی ئەنتی بایۆتیکەکە، چونکە ئەنتی بایۆتیك ناتوانێ  بەکتریایی زیان بەخش لە سوودبەخش جیاکاتەوە ،هەردووکیان لەناو دەبات . مەبەست لە دەرمانەکانی ئەنتی بایوتیك لە ناوبردنی بەکتریایی زیانبەخشە و ئەوانەی کە تووشی نە خۆشیمان دەکەن .لە ناوبردنی بەکتریاکان کاریگەری لێدەکەوێتەوە کە لە شێوەی  بۆ نموونە سکچوون ، ئازاری ناوسك و بێ هێزی  سیستەمی بەرگری  دەردەکەوێ . بۆیە پێشنیار دەکرێ بۆ ئەوانەی کە عیلاجیی بۆ ئیلتیهاب  وەردەگرن ، پێویستە ماستی سروشتی زیاتر  بخۆن لەو ماوەیە یا حەبی پڕۆبایۆتیك بەکار بهێنن لە و ماوەیە دا . زانایان دەلێن دوایی هەر دژە هەوکردنێك  ئەوا ریخۆڵە  هاوسەنگی بەکتریاکانی لەدەستدات  وە دوایی ٦ مانگ ئەوجا  دەگەرێتەوە  سەر باری سروشتی خۆیی

 .

حەبی پرۆبایۆتیك جی یە ؟ : بریتی یە لە بەکتریای سروشتی کەلە هەمان جۆری ئەو بەکتریایانەیە کە لە ریخۆڵەماندا هەن .بەکتریاکان لە تاقیگەدا چاندراون و بە خێوکراون لە بارودۆخێکی گونجاودا  وە دوای کڕاون بە کەپسوڵ و قەترە و پۆدرە .  چۆنییەتی بەکارهێنانی پڕۆبایۆتیك : ١ بۆ ٢ دانە  دەخوڕێت رۆژانە ، وەنابێت لە گەڵ دەرمانەکانی دژە هەوکردن لەیەك کاتدا بخورێت  بەلکو  دەبێت لە نێوانیان دا سەعاتێك و نیو  بۆ دوو سەعات مەودا هەبێ .بۆ نموونە گەر دەرمانی ئیڵتیهابەکەت ٣ ژەمەبوو واتە بەیانیان ، نیوەڕٶ، ئێوارە ، ئەوا پرٶبایۆتیکەکە پێشخەوتن  بخۆ ، بۆ چی گەر بەیەکەوە بخورێ سوودی نابێت چونکە دەرمانی ئیڵتیهاب بەکتریاکان دەکوژێ وە پڕۆبایوتیکەکە خواردنی بەکتریای سوود بەخشە ، دەرمانەکە دەیان کوژێ  و سوودی نا بێت ، بٶیە پێویستە لەنێوان حەبی ئیڵتیهاب و حەبی پڕٶبایۆتیك ١،٥ کاتژمێر بۆ ٢ کاتژمێر هەبێ تاکو سوود لە هەردوولا وەربگیرێ

 .

چۆن بزانم کە حالی ریخۆڵەم باشە ؟

پێویست  ناکات نیگەران بی لە رێگای سەرئاوکردن  دەتوانی بزانی حاڵی ریخۆڵەت چۆنە . سەرئاوکردنت دەبێ رێك بێت یانی ڕۆژانە یا ٢ ڕۆژ جارێك بە سروشتی  دادەندرێ لەوە  زیاتر یا کەمتر بوو  ئەوا سروشتی  نی یە.

 .

پیسایی  زۆری و کەمی یا ڕەنگەکەی ، دەگەرێتەوە بۆ ئەو جۆڕە خۆڕاکانەی کە خوراون

 .

کەی پێویستە بچیتە لای دکتۆر ؟ . پێویستت بە دکتۆر و پشکنینە لەم حاڵاتانەی خوارەوە

 

بوونی سکچوون بۆ زیاتر لە ٢ هەفتە .
گۆڕینی پیسایی لە نێوان سکچوون بۆ قەبزی یا بە پێچەوانەوە .
سوود وەرنەگرتن  یا نەبوونی کاریگەریی دەرمانەکانی قەبزی یا سکچوون لە سەرت .

کاتی گۆڕینی ڕەنگی پیسایی  بۆ ڕەش ، یا بوونی خوێن لە پیساییدا ، یاخود بوونی کێـم و ڵینجی تیایدا .ئەو نیشانانە  مەترسیدارن  و نا بێت پشتگوێ بخڕێت

 .

ئەو خاڵانەی سەرەوە نیشانەن بۆ نەخۆشی و لەوانەیە  نەخۆشی ترسناکیش بن بۆیە پێویستە یەکسەر بەدوای چارەسەر  و پشکنین  بگەرێی لای دکتۆری پسپۆر

 .

نەخۆشییە باوەکانی ریخۆڵە

 

سکچوون :
سکچوون حاڵەتێکە کە گەورەو بچووك جار جار تووشی دەبن ، جاری واهەیە لە ناکاو تووشی  دەبن  و کە ڕۆژێك یا ٢ ڕۆژ  دەخایەنێ  و دوای نامێنێ  ،لە سەدا ٩٥ ی حاڵەتەکانی سکچوون ماوەکورتن  و نامێنن .هۆکارەکانی تووشبوون بە سکچوون جیاوازن ، لەوانەیە بە هۆی خواردن و خواردنەوەی پیسبوو بێ  بە بەکتریا و ڤایرۆس.

گرنگترین شت کە بکرێت لە حاڵەتی سکچوون خواردنەوەی ئاوە یا شڵەمەنی یە ، تاکو ئەو شڵەمەنیانەی کە لەش لە دەستیان دەدات  بە هۆی سکچوون شوێنەکەیان پڕ بکڕێتەوە . دەتوانڕێ گیراوەی  ئاو وخوێ  و شەکر  دروست بکرێ  و کەم کەم لێبخورێتەوە کاتی سکچوون

 .

ئەم گیڕاوەیە لە دەرمانخانەو  ونەخۆشخانەکانیش  هەن و  دەتوانرێ لە وێ بکردرێ  بۆ ئەوانەی خۆیان شارەزاییان نی یە لە دەرمان و گیراوە

 .

گرنگ ئەوەیە کە کەسی تووشبوو بە سکچوون تووشی  ووشکبوون نەبێ ، وە هەر خۆڕاکیکێش  کە ئارەزووی دەکات  با کەم کەمی لێبخوات .دەشتوانڕێت  دەرمانی سکچوون  بە کار بێت کە لە دەرمانصانەکان دەست دەکەوێ بە مەرجێك سکچوونەکە ئاسایی بێت و خوێن و کێـم و لێنجەیی لەگەڵ نە بێ .نموونەی دەرمانی  وەستێنەری  سکچوون کە ناوە زانستییەکەی

loperamidhydrochlorid

 دەرمانی  وەکو پرۆبایٶتیك  کاریگەری ریگە گرتن و خۆپاراستنی دەبێت 

.

گەر سکچوونەکە  لە ٣ رۆژی تێپەڕاند و چاکبوونەوە  بەدینەکرا  ئەوا پێویستە کەسەکە  سەردانی  دکتٶر  بکا و پشکنینی گونجاو وپێویستی  بۆ ئەنجام بدرێت

.

قەبزی:

کاتێك کە ریخۆڵەکانت باشن  و هیچ کێشە و نەخۆشی یەکیان نی یە وخواردنیش دەخۆیت ڕۆژانە ، ئەوا  دەبێ سەرئاویش هەبێ  ڕۆژانە کە نە شڵ بێ و نەڕەق ، ئەوە پێ دەگوترێ  حاڵەتی  ئاسایی.

 .

گەر هاتوو پیساییەکە لەو حاڵەتانە بوو ،  ڕەق بوو ، زەحمەت بوو هاتنە دەرەوەی ، یا هەستت کرد بە تەواوی  بەتاڵت نەکردووە، سەرئاوکردنت  ٢ جار بوو  لە هەفتەدا  یاخود کەمتربوو  ئەوا پیویستە بزانی  کە حاڵەتیكی سروشتی نی یە و  حاڵەتی  قەبزییە . 

زۆربەی  خەڵکی  کە گۆڕانکارییە کاتییەکان لەژیانیاندا  روودەدەن  وەکو  سەفەرکردن ، رۆژووگرتن ، کەوتن لە ناوجێگا  بە هۆی  نەخۆشی، رووداو ، یا نەشتەرگەری ، ئەنجامدانی کاری قورس ، ئەنجامدانی وەرزشی توند، یا حاڵەتی کتوپڕی کە دەبێتە هۆی گۆڕینی  هەڵسوکەوت  ئەوا تووشی  قەبزی کورت خایەن  دەبن.

 .

منداڵی ساوا تووشی قەبزی دەبێ لە بەر کەمی چوڵەیی و نەکامی  ئەندامانی و یاخود لێ نەکەوتنی شیر. بۆ منداڵی ساوا  دەتوانرێ دەرمانی گیراوەی بە ناوی " لاکتۆلۆزە " بە کار بێت و زیان  بە منداڵەکە  ناگەیەنێ،  منداڵ نا بیت کاتی سەر ئاو کردن قەوەت بکات چونکە دەبێتە هۆی  زیان گەیاندن  بە ریخۆڵە  و کێشەی تر

.

منداڵی هەراش لە تەمەنی  چوون بۆ قوتابخانە  بە تایبەتی لە پۆلی ١ سەرەتایی دا تووشی قەبزی دەبن ، چونکە مەکتەب بۆ منداڵەکە شوێنێکی  نوێ ییە و ڕانەهاتووە لە سەر  رٶتین و کاتەکانی پشوو و نٶرەگرتن بۆ سەرئاو، زۆر جار هەیە  منداڵ ناتوانێ نۆرە  بگرێو خوڵقی نٶرە گرتنی نی یە ، بۆ یە  هەندێك منداڵ خۆی دەگرێ تاکو دەچێتەوە ماڵ. ئەمەش دەبێتە هۆی قەبزی . بۆیە گرنگە دایك و باوکان  ئەوە بۆ منداڵەکانیان روون کەنەوە  کە گرنگە  بچنە سەرئاو نابێ خۆبگرن وە رێنمایی منداڵەکانیان بکەن چ بکەن و چۆن هەڵسوکەوت بکەن

 .

ئەم حاڵەتانەی  سەرەوە  هەمووی حاڵەتی کورت خایەنن کە هەڵومەرج لە بار بوو ، قەبزی یەکە نامێنێ.

بۆ ڕێگەگرتن لە قەبزی ونەهێشتنی  دووبارە بوونەوەی پێویستە  ئەمانە  بکرێ

 :

 ریخٶڵە پێویستی  بە خۆڕاکە ڕۆژانە ، خۆڕاکی دەوڵەمەند  بە ریشاڵ  تاکو  کار بکات، بۆیە پێویستە  خۆڕاکی جۆڕاوجٶر بخوڕێت وەلە کاتی ژەمە دیاریکراوەکان بێت ، دەبێت دوورکەوێنەوە لە زۆر خواردن و بەردەوام دەمان بجولێ ، ئەندامەکانی لەشیش پێویستیان بە پشووە. بۆ یە  خواردنی خۆڕاك  بە پێ ژەمەکان  بێ  باشتر و تەندروست ترە.

 .

ریخٶڵە  بۆ کردارەکانی  هەرس کردن ، هەڵوەشانەوە ، هەڵمژین و کردنە دەرەوەی پاشماوە پێویستی  بە ئاوە .بۆ یە ڕۆژانە ئاو بخۆوە ، بەلایەنی کەم ٨ پەرداخ ئاوت پیویستە تاکو ریخۆڵە ت و لەشت کارەکانی ڕۆژانەی ئەنجام بدات .کەسانی بە ساڵاچوو  ئەو بڕە ئاوە ناخۆنەوە  بۆ یە  قەبزی لەناویاندا  زۆرە

 .

بۆ ئەوانەی دەرمانی قەبزی بە کار دەهێنن  ئەوا دەبێت شڵە مەنی لە نێوان ١،٥ بۆ ٢ لیتر ڕۆژانە  بخۆنەوە  تاکو دەرمانەکان  کاریگەرییان هە بێ ، خۆی گەر کەسەکە توانی ئەو بڕە ئاوە یا شڵەمەنییە بخواتەوە  ئەوا کێشەی  قەبزی نابێت . دەتوانن  نەعناع ، رێحان ، لیمۆ یا هەر میوەیەکی کە  وەکو سێو پارچەیەکی بخەرە ناوە  دەوڵکەی  ئاوەوە  بۆن  و تامی ئاوەکە خۆش دەکاتو ئارەزووی خواردنەوە زیاد دەکات . چای و قاوەش  هەر شڵەمەنین

 .

جوڵەی ڕۆژانە :  جووڵەی  بەدەنی  گرنگە  وەکو  ڕۆیشتن بە پێ، مەڵەوانی ، پاسکێل سواری ، جووڵە یارمەتیدەرە کە لەش باشتر کار بکات  و چاڵاك  بێ ، وە قەبزی ناهێلێت، زۆر دانیشتن  دەبێتە هۆی قەبزی  و مایسیری

.

سەرئاوکردنی رێك وپێك: پێویستە  خووی ڕۆژانە  هەبێ  بۆ سەرئاوکردن ، ئەرکی دایك و باوکەکانە  کە هەر لە منداڵییەوە فێربکرێن کە بەیانیان لە خەو هەڵسان  سەرئاو بکەن ، دەستو چاو بشۆن  و ددان بشۆن .وە هەر کە لەشت ئاماژەی کرد کە کاتی سەرئاوە پێویستە  سەرئاو بکرێ و تاخیر نە کرێ. چونکە ئەمە زبڵدانی لەشتە و دەبێت بەتاڵ بکرێ وە مانەوەی ئەو زبڵە  دەبێتە هۆی  بۆنی ناخۆش و زیان  بە لەش دەگەیەنێ ، دەبێت منداڵەکان وا تێبگەیەنرێن

 .

ریخۆلە  خەبەر دەدات کە کاتی  سەرئاو و فڕێدانی پاشەڕۆ هاتووە ، گەر کاتەکە گونجاو نەبوو و دوا خڕا ، ریخٶڵە  پەیامەکەتی پێ دەگات و پاشەرۆکە  دەهێلێتەوە

 .

گەر ئامۆژگارییەکانی سەرەوە  سوودی نەبوو  ، پێویستە  دەرمان بەکار بێت،  دەرمانەکانی  قەبزی جۆریان  هەیە  بە گوێرەی تەمەن و حاڵەت دەدرێت بە کەسی قەبز . نموونەی هەندیك دەرمان
Movicol powder, lactulose syrup, bisacodyl. دەرمانەکان دەست دەکەون بە شێوەی گیراوە ، بۆدرە، شاف  و حەب

قٶڵۆن :

قۆڵۆن نەخۆشییەکە کە ئێستا زۆر بەر گوێمان دەکەوێ کە هەردوو جۆڕ ریخۆڵە ( باریکە وئەستورە )  دەگرێتەوە . لەوانەیە لای هەندێك کەس تەنها ریخۆڵە باریکە یا تەنها ریخۆڵە ئەستورە بێ  دەش بێ هەردووکیان بێ .قۆڵۆن پێشی دەگوترێ  شێوان لە جووڵەی گوێزەرەوەی ریخۆلە .شارەزایان دەڵێن کاتێك پەیوەندی نێوان ریخۆڵەو مێشك لاواز دەبێ  یا دەپچڕێ  ئەوا کێشەی قۆڵۆن  دروست دەبێ .
نیشانەکانی  ئەم نەخۆشییە :
ئازاری ناوسك ،  پیسایی گۆڕینەوە  لەنێوان سکچوون و قەبزی ،  ئاوسانی سك ، بوونی غازات .

هۆکاری تووشبوون بە تەواوەتی نەزانراوە بەڵام گۆڕانێك روویداوە لە ریخۆڵە . ئەم نیشانانەی سەرەوە لە هەر کەسێك هەبوو پێویستە پشکنین بکات لای دکتۆرێکی پسپۆڕ

.

قۆڵۆن ریخۆڵە ئەستورە درێژ خایەنە ، بەڵام ناوەناوە نیشانەکان بزر دەبن بۆ ماوەیەك  وە دوایی دیسان  دەڕدەکەونەوە .دەردەکەوێ بەتایبەتی لەوکاتانە زیاتر بۆ نموونە  کاتی تاقی کردنەوە کان ، ماندووبوون ، ترس و خەمۆکی وە لای هەندێك کەس کاتی خواردنی هەندێك جۆڕ خواردن کە کار لە ریخۆڵە دەکات

 .

هەتا ئێستا دەرمانی تایبەت بە چارەسەرکردنی یەکجاری قۆڵۆن نی یە ، دەرمانەکان بۆ لابردنی نیشانە هەست پێکڕاوەکانە وەکو لابردنی سکچوون ، قەبزی ، و ئازار هەتا دوایی

 .

ئەوانەی ئەو جٶڕە نە خۆشییەیان هەیە پیویستە ئاگاداری ریخۆڵەیان بن ، وە سیستەمی  خۆڕاكیان بگۆڕن  وە پارێزی بکەن ، ئەو خۆراکانە نە خۆن   کە دەبێتە ووروژاندنی  ریخۆڵە ، ڕۆژانە بجووڵینەوە ، ئاوێكی زۆر بخۆنەوە ، سەرئاوکردنی رێك و پێك بکەن . ئەم کارانە هەموو ی یارمەتیدەرن  بۆ تێپەڕاندنی حاڵەتەکە بە ئاسانی  و ریخۆڵە بە دوور دەبێ لە ووروژاندن وە سەرهەڵدانی نیشانەکان

 .

نەخۆشی ریخۆڵەی هەوکردوو:
ئەمەش دووجۆڕە  
Colitis ulcerosa ریخۆلە ئەستوورەو ریکە تووشبووە
Crohns  یا هەموو ریخۆلە تووشبووە
هەوکردنی ریخۆڵە نەخۆشییەکی درێژخایەنە کە ریخۆڵە  ئەستورە  بە تەواوی یا بەشێکی  تووشی هەوکردن(ئیلتیهاب)  دەبێ ، و  روودەدات زیاتر لە تەمەنی گەنجی .

هۆی  هەوکردنەکە نەزانراوە ، وە دەڵێن کە سیستەمی  بەرگری هێرش دەکاتە سەر خانە و شانەکانی ریخۆڵە ی خۆی دەبێتە هۆی هەوکردن

.

نیشانەکانی هەردوو جۆڕ لەیەك نزیکن : ئازاری ناوسك ، سکچوون ،  سکچوونی خوێناوی ، کێش دابەزیین ، بێ هێزی ، بوونی تا  .لای هەندێك کاردانەوە دەبینڕێ لە چاو ، پێست، جومگە

.

بۆ دۆزینەوەو دەستنیشانکردنی هەر کامەیانە پێویستە  پشکنینی زۆر بکرێ ،  تاکو بزانرێ  کامە جۆریانە .

توندوتێژی  و دەرکەوتنی  نەخۆشییەکە لە کەسێکە وە بۆ کەسێك جیاوازە ،کاتێك کە نەخۆشییەکە  لێ توند دەکات لەوانەیەکەسەکە  ١٠ جار سەرئاو بکات بەسکچوونی خوێناوی ، لەگەڵ ئازارێكی زۆری ناوسك لە ڕۆژێکدا

 .

نەخۆشییەکە دەتوانرێ کۆنتڕٶڵ بکرێ بە هۆی دەرمانەوە ، دەرمانەکان رێگریدەکەن  لە توندکردن و زوو زوو سەرهەڵدانەوە ، دەرمانەکان هەوکردنەکە و نیشانە هەستپێکراوەکان  لا دەبات

 .

کاریگەری دەرمانەکان لە سەر کەسەکان جیاوازە بۆیە دەبێت تاقی بکڕێنەوە ،   هەتا کە سەکە دەگاتە بەو دەرمانەی کە گونجاوە بۆیی  و لێدەکەوێ  ، دەبێت نەخۆش ئاگاداری خۆراك و  خواردنەوە بێ ،  ئەو خواردنانە  بخوات  کە ریخۆلە  ئارام دەکات ،  ئاو خواردنەوە ش لە بیر نەکرێت
 .

‌بە هیوای لەش ساغی و تەندروستی باش بۆ هەمووان
 چیمە ن سماقوڵی ١٦ ئۆکتۆبەر ٢٠١٩ دانمارك   

چۆن ده‌زانیت که‌ له‌شت کالسیوم ی که‌م نی یه‌ ؟

چۆن  ده‌زانیت  که‌  له‌شت  کالسیوم  ی که‌م نی یه‌ ؟

 

 

 

کالسیوم یه‌کێکه‌ له‌ توخمه‌ گرنگه‌کان  که‌ له‌ش ناتوانێت  وازی ڵیبهێنێت، که‌سی ئاسایی نزیکه‌ی 1 کیلۆ کالسیومی له‌ له‌ شدا هه‌یه‌، که به‌ ‌  رێژه‌ی 99 %  کالسیوم له‌ ئێسك دایه‌  وه‌ به‌شه‌که‌ی تر ی له‌ خۆێن دایه‌. ، به‌ڵام ئێمه‌ چۆن ئه‌توانین بزانین که‌ له‌ ش  چه‌ندی  پێویسته‌  له‌ کالسیوم  وه‌ چۆن  دابین ده‌کرێت ؟

کالسیوم توخمه‌کی  بنیاد نه‌ره‌ له‌ له‌ش دا شان  به‌ شانی  هه‌ر یه‌كه‌ له‌ توخمه‌کانی مه‌گنیسیوم و فۆسفۆر .ئه‌م توخمانه‌ یه‌ هێزده‌به‌خشنه‌  شانه‌کانی ئێسك،  کاری کالسیوم به‌ هێزکردنی ئێسکە‌کانی له‌ش و ددانه‌ ، وه‌ هه‌روه‌ها  گرنگی هه‌یه‌ بۆ ده‌ماره‌ خانه‌کان " اعصاب" و توانای گرژبوونی ماسولکه‌ کان .

سه‌رچاوه‌کانی کالسیوم :

شیر و به‌رهه‌مه‌کانی  41% کالسیومی تیدایه‌  ، په‌نیر 19% کالسیوم ده‌دات ، خواردنه‌وه‌کان  16 % ، نان و دانه‌وێله‌  8 % ، سه‌وزه‌ 4% ، میوه‌ 3% ، په‌تاته‌ و کۆشت و ماسی و هێلکه‌ و شه‌ربه‌ت هه‌ر یه‌که‌یان 1%  ده‌ده‌ن ، شه‌کر و شیرنه‌مه‌نی یه‌کان 4% ده‌ده‌ن . کامه‌ له‌م سه‌رچاوانه‌ باشترین کالسیومان ده‌داتی که‌ له‌ش سوودی لێوه‌رده‌گرێت  زیاتر له‌ سه‌رچاوه‌کانی تر ، ئه‌وا زانایان ده‌لێن ئه‌و کالسیومه‌ی که‌ سه‌ر چاوه‌که‌ی شیر و به‌رهه‌مه‌کانی یه‌تی باشترینیانه‌ ، له‌ ش زیاتر سوودی لێده‌بینێت .

 

ده‌بێت هه‌ر یه‌ك له‌ ئێمه‌ چه‌ند کالسیومی پێویست بێ بۆ دابین کردنی پێداویستی رۆژانه‌مان له‌ کالسیوم ؟   بڕی پێشنیار کراو وه‌ك خواره‌وه‌یه‌ :

منداڵ2-5 ساڵ:  ده‌بێت 600ملگرام کالسیوم وه‌ربگرێت  رۆژانه‌ .

 

 منداڵ 6-9 ساڵ : 700ملگرام وه‌ربگرێت  بۆ دابین کردنی پێوستی رۆژانه‌ . 

 

منداڵ 10-17 ساڵ : 900 ملگرام کالسیوم وه‌ربگرێت  بۆ دابین کردنی پێویستی  رۆژانه‌ .

 

ژن یا پیاو له‌ سه‌ره‌وه‌ی 18 سالی : 800 ملگرام ڕؤژانە.

 

گەورە  له‌گه‌ل بوونی نه‌خۆشی ئێسك " هشاشه‌ العضام " ئه‌وا ده‌بێت  1200-1500 ملگرام  کالسیوم وه‌ربگرن رۆژانه‌ .

 

 بۆ به‌ ساڵا چوان :

  به‌ ساڵاچوان پێویستیان به‌ کالسیومه‌ چ ئافره‌ت بێ یا پیاو ، چونکه‌ له‌شیان له‌ قۆناغی گه‌شه‌ نه‌ماوه‌ چۆته‌ قۆناغی دارووخان و چاککردنەوە ، کالسیومیان پێویسته‌ تا پاریزگاری بکەن له‌ و خانه‌ ئێسکانه‌ی که‌ هه‌ن وه‌كو خۆیان بهێلنەوە‌  وه‌ دانه‌روشێن، به‌تایبه‌تی لای ئافره‌تان .. هە ر لە  ته‌مه‌نی 45 ساڵی به‌سه‌ره‌وه‌ له‌ شی ئافره‌ت که‌م تر هۆرمۆنی ئافره‌تی کە ناسراو به‌ ئیسترۆجین ده‌رده‌دات . ئیسترۆجین کاریگه‌ری هه‌یه‌ له‌ سه‌ر  ئێسك،  و نه‌مانی  یان که‌م بوونی ئه‌م هۆرمۆنه‌ ده‌بێته‌ هۆی ڵاوازی  ئێسك . بۆ یه‌ بۆ به‌ ساڵاچوان پێشنیار ده‌کرێت که‌ کالسیوم وه‌ر گرن به‌ شێوه‌ی حه‌ب که‌ له‌ صیده‌لی یه‌کان ده‌ست ده‌که‌وێت  تا به‌ته‌واوی دڵنیا بن که‌ بری پێویست  وه‌رده‌گرن   وه‌ پێداویستی  رۆژانه‌ی له‌شیان دابین دەکەن ،  چونکه‌  ناتوانرێت  به‌ دڵنیا بزانرێت که‌ بری ێیویست لە  کالسیوم له‌ خۆراك  داهەیە و ئەو خۆراکانە دەخۆن کە دەوڵەمەندن بە ماددەی کالسیوم ، زۆربەمان دەزانین کە  به‌ساڵاچوان که‌م خۆرن .

 

:‌ ئه‌وکه‌سانه‌ی که‌ شیر ناخۆن 

  ئه‌وانێش چ منداڵ یان گه‌وره‌  ئه‌وا ده‌بێت کالسیوم  وه‌ك حه‌ب وه‌رگرن ، وه‌ ئه‌وانه‌ی که‌ له‌ خێزانه‌کانیان دا  حاله‌تی ئێسك شکان یان نه‌خۆشی ئێسك داروشان هه‌یه‌ ئه‌وا ده‌بێت  کالسیوم  وه‌رگرن وه‌ک حه‌ب ، چونکه‌ له‌ گروپی مه‌ترسیدار  ده‌ژمێردرێن که‌ ئه‌گه‌ری تووش بوونیان هه‌یه‌ به‌ نه‌خۆشی یە ئیسکی یه‌کان له‌ داهاتوو ، وه‌ بۆ خۆپاراستن  ئه‌وا پیویسته‌  کالسیوم وه‌رگرن .

خۆراك: 

شیر ده‌خۆیته‌وه‌ یان شیرناخۆیته‌وه‌ و زیاتر ماست و په‌نیر ده‌خۆیت .. زۆر زه‌حمه‌ته‌ بزانیت که‌ چەند کالسیومت وه‌رگرتووه‌ له‌ و ماست و په‌نیره‌ی خواردووته‌  ...  ئه‌وا 2 دیسه‌لیتر شیر  250 گرام کالسیومت ده‌داتێ  . ئه‌گه‌ر بته‌وێت هه‌مان برت له‌ کالسیوم ده‌ست که‌وێت له‌ خۆراکی تر  ئه‌وا  ده‌بێت 100 گرام باوی بخۆیت که‌ 250 گرام کالسیومت ده‌داتێ یان 500 گرام  برۆکلی بخۆیت بۆ ده‌ست که‌وتنی هه‌مان بر له‌ کالسیوم. 100 ملیلیتر له‌ شیر  120 ملگرام کالسیوم  تیدایه‌ ، 100 ملیلیتر له‌ ماست 120-190 ملگرام کالسیومی تیدایه‌ ،  100 گرام په‌نیر 500-700 ملگرام کالسیوم تیدایه‌ .

کالسیوم له‌ ئاو  دا : 100 ملی لیتر له‌ ئاو ئه‌وا 12 ملگرام کالسیومی تیدایه‌ ، وه‌ به‌ معدل  ئه‌گه‌ر رۆژانه‌ 1 لیتر ئاو بخۆیته‌وه‌ ئه‌وا  120 ملگرام کالسیوم  وه‌رده‌گریت بۆ یه‌ ده‌وتریت لیتر نیو باشه‌ بخورێته‌وه‌  له‌ ئاو رۆژانه‌ .

ئه‌گه‌ر هاتوو دوو دل بوویت له‌ بوونی کالسیومی پێویست له‌ له‌شدا ئه‌وا هه‌رده‌م  له‌ دکتۆر بپرسه‌ ، به‌ هۆی پشکنینی خوێن  ده‌زانریت .

 

زیادی کالسیوم  : 

 به‌ وه‌رگرتنی 2.500مللیگرام له‌ کالسیوم  زۆربەی کەسان هیچیان لی نایه‌ت ، به‌ڵام باشتره‌  به‌ تایبه‌تی بۆ منداڵان که‌ نیو لیتر له‌ شیر بخورێته‌وه‌ رۆژانه‌ ، زیاتر له‌ حدی  خۆی ده‌بیته‌ هۆی  که‌م بوونی ئاسن له‌ له‌ش دا .زۆری کالسیوم ده‌بیته‌ هۆی قه‌بزی ، وه‌کالسیوم رێگر ده‌بێت له‌  سوود وه‌ر گرتن له‌ هه‌ندێك ده‌رمان وه‌ك ده‌رمانه‌کانی نه‌ خۆشی پارکێنسون  ،  زیادی کالسیوم له‌ خوێندا  مه‌ترسی نه‌خۆشی لێده‌که‌وێته‌وه‌  وه‌ك شێرپه‌نجه

‌ .

ڤیتامین "دی"

کاتی که‌ باسی کالسیوم ده‌کرێت ئه‌وا هه‌ر ده‌م باسی ڤیتامین دییش ده‌کرێت ، ئه‌م دوو  به‌یه‌که‌وه‌ به‌ستراونه تە‌وه‌ ، بوونی بری پێویست له‌ ڤیتامین دی له‌ له‌ش دا  هه‌ڵمژینی  کالسیومان بۆ مسۆگه‌ر ده‌کات ، ڤیتامین  دی واده‌کات که‌ کالسیوم  خه‌زن بکرێت له‌ ئیسک دا  .. بۆ یه‌ گرنگه‌  ڤیتامین دی شمان هه‌بێت ، ئه‌ویش  به‌  هۆی تیشکی خۆره‌وه‌  دروست ده‌بێت له‌ له‌شدا بۆ یه‌ خۆدانه‌ به‌ر  هه‌تاو گرنگه‌ بۆ ئینسان ، ئه‌گه‌ر نه‌مان توانی ئه‌وا  له‌ صیدلی به‌ شێوه‌ی حه‌ب و شله‌ هه‌یه‌ . حه‌ب بۆ گه‌وره‌کان و قه‌تره‌که‌ش بۆ منداڵ دەست دەکەوێ .

بری پێویستی رۆژانه‌ 10 میکرۆ گرامه‌ بۆ که‌سی ئاسایی ،وه‌ بۆ که‌سانی تر که‌  ڤیتامین " دی" یان که‌مه‌ یان نه‌ خۆشی ئێسکیان هه‌یه‌ ، ئه‌وا ده‌بێت بری زیاتر وه‌ر گرن  وه‌ك" پالپشتی خۆراکی " که‌ به‌ شێوه‌ی حه‌ب ده‌ست ده‌که‌وێت له‌ صیدلی یه‌کان

. 

هیوادارم سوودی لی وه‌رگرن
چیمه‌ن سماقولی
 دانمارك  12.10.2013

بەکار هێنانی دەرمانی ڕەبو Turbohaler

 

ئەم  دەرمانانە  ، دەرمانی ئەستمە ن کە بە کوردی لە ناو  خەلک بە ڕەبو ناسراوە

وە پی یان دەگوتریت  بە زمانی پیشەیی   دەرمانی جۆری

Turbohaler

 

 

 جی یە ؟Turbohaler 

 

تۆربۆهێلە  شیوازێکە  بۆ  دەرمانەکانی  ئەستمە  کە لە ناو  ئەو  قووتووە پلاستکیانە  دا  دەرمانی ئەستمەی تیدایە کە بە شیوەی   تۆزەکی ووردە  و  بە بری دیاریکراو  پێوراوە  . کە هەر جارە برێکی کەم لە دەرمانی هاراو  ئامادە دەبێ بۆ هەلمژین لە ریگای دەمەوە .

ئەم دەرمانە  تۆزە  بە شیوەیەکی   تایبەت مامەلەی لە گەل کراوەو  دەنکۆلەکانی  بچووککراوەتەوە  کە بە  ئاسانی هەڵبمژرێت و  بتوێتەوە   لە  سی یەکاندا

 

تۆربۆ هیلە  بۆ کێ گونجاوە ؟

گونجاوە  بۆ گەورە و منداڵ،  بۆ ئەوانە  گونجاوەکە کە سی یەکانیان توانای هەلمژینی ئەو دەرمانەیان هەیە   

تۆربۆ هیلەکان جەندجۆرن ؟

تۆربۆ هێلەکان لە شیوە هەموویان  وەکو یەکن بەلام  بە رەنگی جیاجیا دروست کراون هەر رەنگە  مانایەک دەدات 

رەنگە کان پێمان دەلێن چ جۆرە دەرمانێکیان تیدایە

 

بۆ نموونە

ڕەنگی شین    لە ئاسمانەوە  هاتووە  واتە هەوا

ئەو  دەرمانەی کە لە رەنگ شینەکەدایە  وا کار دەکات کە سی یەکان و بۆرییەکانی هەوا فراوان دەکات و کەسی  ڕەبودار دەتوانێ بە باشی هەناسە هەلمژیت  دوای بە کار هینانی ئەم دەرمانە

 وە بە کار دێ بۆ حالەتی  کتۆپری  و ماوەی کاردنی کورتە

 هەر رەنگە  پێ مان دەلی کە ج  جۆرە دەرمانیکی  تیدایە

 

چۆنییەتی  بە کار هێنانی  تۆربۆ ‌هێلە

دەرمانەکانی ڕەبو هەموویان دەرمانی چاکن و کاریگەری باشیان هەیە گەر بە دروستی و رێکی بەکار بهێندرێن . 

زۆربەی خەلکی  بە باشی نازانن   ئەو دەرمانانە بە کار بهینن

هەنگاوە راست و دروستەکانی بەکار هینانی تۆربۆهێڵە

١.قەپاغی سەری بسورینەوە لایبە

 

٢.تۆربۆهیلەکە بە قیتی بگرە ، نابێ خواری بیگری ،قیت گرتنی وادەکات بڕە دەرمانی دیاریکراو  بەتەواوی  ئامادە بێ بۆ هەڵمژین

 

٣. ژیرە کەی کە ڕەنگدارە ، رەنگی شین، سور ، یا قاوەیی ، ئەو ژێرە دەسورێنی  بۆ پێشەوە تاکو  بۆت دەکرێ  وە دەیگەرێنیتەوە بۆ دواوە  تاکو دەنگێكی لێوە دێت کە  کلیکیك دەکات ، ئەو کلیکە پی مان دەلێ دەرمانەکە حازرە

 .

٤. هەناسەیەکی قوڵ بدەوە :  دانەوەی هەناسەیەکی قوڵ بۆ ئەوەیە  کە سی یەکان بەتاڵ بکرێ لە هەواو  شوێنی دەرمان بکرێتەوە

 

٥. دوای هەناسە دانەوەکە  یەکسەر دەمەوانەی تۆربۆ هێلەکە بخە دەمەوە  و لێولێ داخە . نابێت بۆ شایی هەبێ ، یەکسەر بە هەموو قووەتەوە دەرمانەکە هەڵمژە لە رێگای دەمەوە وە بە خیرایی هەتا پێت دەکرێ

.

٦. دەمەوانەکە دەربهێنە لە دەمت و  دەمت دابخە  و هەناسەکەت ڕابگرە بۆ ٣٠ چرکە

٣٠ چرکە چەندە ؟ بۆ زانینی ٣٠ چرکەکە  دوو رێگا هەیە  ژماردن تاکو ١٠ بە خێرایی  یاخود  ژماردن تاکو ٥ بە هێواشی

 

٧. ئە جا  دوای ٣٠ چرکەکە  هەناسە بە تەواوی بدەوە

 

لە خالی ١ وە تاکو  خالی ٧ پی دەلین تەکنیکی هەلمژینی  دەرمانی ئەستمە ( ڕەبو)

 

گەر  دکتۆر بۆ ی نوسیبووی  ٢ جار لەسەریەك  وەریبگری ئەوا هەنگاوەکانی  ٢ بۆ ٧ دووبارە کەوە .

 

دوای ئەوە هەنگاوی کە دێت  کە پیویستە  بزانرێت

دوای هەلمژینی  دەرمانی رەنگ شین  دەبێت دەم و ددان بە ئاو بشورێ ، ئەدەرمانە ماددەی شیرینی  تیدایە  و ددان تێك دەدات

 

دوای هەلمژینی  دەرمانی  رەنگەکانی کە وەکو سور وقاوەی  ، ئەوا دەبیت دەم و ددان بە فلجەو  مەعجون بشورێ ، جونکە  مانەوەی ئەو دەرمانە لە ناو دەم دەبێتە هۆی  دروست بوونی کەروو . بۆیە دە بیت دوای هەلمژین  دەم و ددان بە جوانی بە فلجەو مەعجن بشورێ.

 

 

پاك راگرتنی تۆربۆ هێڵەکە :

تۆربۆهێلەکە  دەخرێتە دەمەوە ، بۆ یە دەبێت پاککرێتەوە ، پاکردنەوەی بە کلینکسیك بسرێتەوە  دوای بەکار هێنانی

نابێت  بە پارچەی تەر  بسریتەوە ، ئەو دەرمانە تۆزە  وە تەراتی بگاتێ  زوو بەیەکە وە دەنوسێو دەبێتە سەلك  و هەلنامژرێ

نابێت بخرێتە بەر بە لوعە ، دەرمانەکە  تۆزە  و بە ئاو تیکدەجی

 

هەلگرتنی ئەو دەرمانە :

 دە بیت لە شوێنێك  بیت کە نەگەرم  بیت و نە سارد ، گەرمی لە سەرەوەی  ٢٥ بۆ ٣٠  پلە دەرمانەکە تیکدەدات ، وە ساردیش   بە هەمان شیوە دەرمانەکە  شیدار دەکات و تێکی دەدات

 دەبێت لە شوێنێك  دابندرێت کە دەرمانەکە  بە ووشکی بهێلێتەوە