فۆرکسیگا (Forxiga)، کە ناوی جینەرییەکەی

 **داپاگلیفلۆزین (Dapagliflozin)**ە، دەرمانێکە لە گرووپی SGLT2 inhibitors (Sodium-Glucose Co-Transporter 2 Inhibitors) دەچێت. ئەم دەرمانە بە شێوەیەکی سەرەکی بۆ چارەسەری نەخۆشی شەکرەتی جۆری 2 بەکاردەهێنرێت، هەروەها لە هەندێک دۆخدا بۆ چارەسەری نەخۆشی گورچیلەی گەورەبوو و نارسایی دڵیش بەکاردەهێنرێت.

---

بەکارهێنانەکانی فۆرکسیگا:

1. نەخۆشی شەکرەتی جۆری 2 (Type 2 Diabetes):

   • یارمەتی دەدات ڕێژەی شەکری خوێن کەم بکاتەوە بە ڕێگرتن لە گەڕانەوەی شەکر لە میزەوە بۆ خوێن.

   • لەگەڵ دەرمانەکانی تری شەکرەتی وەک مێتفۆرمین یان ئینسولین دەتوانرێت بەکاربهێنرێت.

2. نارسایی دڵ (Heart Failure):

   • بۆ نەخۆشانی نارسایی دڵ (بەتایبەتی جۆری کەمی فەراکشانی دڵ، HFrEF) بەکاردەهێنرێت بۆ باشترکردنی کارکردنی دڵ و کەمکردنەوەی مەترسی خەستەبوون.

3. نەخۆشی گورچیلەی گەورەبوو (Chronic Kidney Disease):

   • یارمەتی دەدات خێرایی لاوازبوونی گورچیلە کەم بکاتەوە.

---

کاریگەرییە لاوەکییەکانی فۆرکسیگا:

• دەزگای میزکردن (Urinary Tract Infections - UTIs): وەک هەوکردنی میزڵدان.

• هەوکردنی پێست لە ناوچەی زاوزێ (Genital Infections): وەک هەوکردنی قاچ.

• دڵەڕاوکێی سک یان ڕشانەوە.

• کەمبوونەوەی ئاو لە لەش (Dehydration): بەهۆی زیادبوونی میزکردن.

• کەمبوونەوەی شەکر لە خوێن (Hypoglycemia): بەتایبەتی ئەگەر لەگەڵ دەرمانەکانی تری شەکرەتی وەک ئینسولین بەکاربهێنرێت.

---

هۆشیارەکان:

• پێش بەکارهێنانی فۆرکسیگا، دەبێت پزیشکەکەت ئاگادار بکەیتەوە ئەگەر هەر نەخۆشییەکی ترت هەیە، وەک نەخۆشی گورچیلە، نارسایی دڵ، یان نەخۆشییەکانی جگەر.

• ئەگەر دووگیان یان منداڵبوون دەبێت، دەبێت پزیشکەکەت ئاگادار بکەیتەوە.

• دەرمانەکە دەبێت لەگەڵ ئاوی زۆر بەکاربهێنرێت بۆ ڕێگرتن لە دەزگای میزکردن.

---

دۆزەخان:

• فۆرکسیگا بە شێوەی حەبی بەردەستە و دۆزەخانەکە بە گشتی 5mg یان 10mgە. دۆزەخانەکە بە پێی پێویستی نەخۆخ و ئامۆژگاری پزیشک دەگۆڕدرێت.

---

 

دەرمانی ئەملۆدپین

 ئەملۆدپین (Amlodipine) دەرمانێکە کە بۆ چارەسەری فشاری خوێنی بەرز و نەخۆشیەکانی دڵ بەکاردەهێنرێت. ئەم دەرمانە لە گرووپی دەرمانەکانی بلۆککەرەکانی کەناڵی کالسیۆمی 

(Calcium Channel Blockers) 

دەچێت و کاریگەرییەکەی بە ڕێگرتن لە چوونە ناوەوەی کالسیۆم بۆ ماسوولکەکانی دڵ و دەمارەکان کاردەکات، کە ئەمەش دەبێتە هۆی لاوازکردنی ماسوولکەکان و فراوانبوونی دەمارەکان، بەمەش فشاری خوێن دابەزێت.

بەکارهێنانەکانی ئەملۆدپین:

فشاری خوێنی بەرز (Hypertension): 

یارمەتی دەدات فشاری خوێن کەم بکاتەوە و مەترسی نەخۆشیەکانی دڵ و جەڵتەی مێشک کەم بکاتەوە.

نەخۆشیەکانی دڵ (Angina): 

بۆ چارەسەری جۆرێکی دیاریکراوی ئەنژاین (ئەنژاینی جێگیر) بەکاردەهێنرێت، کە ئەمەش یارمەتی دەدات دەمارەکانی دڵ فراوان بکرێن و خوێن زیاتر بگاتە دڵ.

کاریگەرییە لاوەکییەکانی ئەملۆدپین:

هەندێک کەس کاریگەرییە لاوەکییەکانی وەک سەرئێشە، ماندووبوون، هەوکردنی پێ، گۆڕانی ڕەنگەکانی پێست، ئازاری سک، یان بەرزبوونەوەی تەمەنی دڵ ئەزموون دەکەن.

لە دۆخێکی دەگمەندا، دەرمانەکە دەتوانێت ببێتە هۆی ئەوەرمی قاچ یان دەست، بەرزبوونەوەی زۆری 

تەمەنی دڵ، یان هەستیاری.

هۆشیارەکان:

پێش بەکارهێنانی ئەملۆدپین، دەبێت لەگەڵ پزیشکەکەت مشورت بکەیت، بەتایبەتی ئەگەر نەخۆشییەکانی وەک نەخۆشی جگەر، نەخۆشی گورچیلە، یان نەخۆشییەکانی دڵت هەبێت.

ئەگەر دووگیان یان منداڵبوون دەبێت، دەبێت پزیشکەکەت ئاگادار بکەیتەوە.

دۆزەکان:

بە حەب دەست دەکەوێ بە 2.5.5.10 ملیگرامی  هەیە  

سیڕؤمی شێدارکەرەی پێست مارکەی دوکوباڵDecubal

 سیرۆم  جییە ؟ 

لە پێکهاتەدا روونە  وە  ئاسانە بۆ  پەرتکردن لە سەر پێست  و هەلمژینی ئاسانە  وە  دروستکراوە لە ماددەیی  کاریگەر بە رێژەیی چڕ و پر .

کەی بە کاردێ ؟  بە کاردی  دوایی خاوێنکردنەوەی پێست  و ووشکردنەوە ،  دوایی پەرتکردنی لە سەر دەم و چاو  وە  هەلمژینی   بە پەنجە  دەبی  تۆزێك  لە پێستەکە بدەی  تاکو  سوری خوێن  چالاک بکەی وە سوود لە  سیرۆم وەرگری.

 سیرۆم جۆری  زۆری هەیە ، ئەوجارە باسی یەکیکیان دەکەین  

سیرۆمی شێدارکەرەوەی دیکوبال بەرهەمێکی نەرمکەرەوە و شێدارکەرەوەیە کە پێستی وشك وزبر ڕزگار دەکات لە بەرژەوەندی پێستی نەرم و لاستیك و چاودێری باش.

سیرۆمەکە دوای بەکارهێنانی و بۆ ماوەی ٤٨ کاتژمێری دوایی بەکارهێنان  پێست شێدار دەکات.

سیرومەکە بە کۆمپلێکسی شێدارکەرەوەی سێ قات دروستکراوە کە ترشی هیالۆرۆنیك و کانزاکانی دەریایی و مایکرۆئالگا لەخۆدەگرێت. تێکەڵەکە شێداری دەستبەجێ و درێژخایەن بە پێست دەبەخشێت.

هەروەها سیرۆمی شیداری پێست یارمەتیدەر دەبێت بۆ دووبارە بنیاتنانەوەی بەربەستی پێست و پاراستن لە وشکبوونەوە و هەروەها هۆکارە دەرەکییەکانی وەک گۆڕانی کەشوهەوا و ماددە هەستیارەکان و سەرچاوە جۆراوجۆرەکانی پیسبوونی ژینگەیی دابین دەکات.

سیرۆمی شیدار جی دەکات؟

پێکهاتێکی روونە  وە لووسە  وئاودارە  کە بە خێرایی دەچێتە ناو پێستەوە.

ئاستی شێی پێست زیاد دەکات بۆ ماوەی ٤٨ کاتژمێر دوای بەکارهێنانی

بەربەستی پێست بەهێز دەکات و دەیپارێزێت

گونجاوە بۆ ئەوانەی پێستیان هەستیارە ، وە پشکنینی  هەستیاری  و حەساسیەتی  بۆ کراوە ، کەواتە ئەوانەی حەساسیە و هەستیاری پێستیان هەیە دەتوانن بەکاریبهێنن.

چۆنیەتی بەکارهێنانی سیرۆمی شێدارکەرەوە  دیکوبال

بیدە لە دەموچاو و بەیانیان و ئێواران لەسەر پێستی تازە پاککراوە.

٤ دڵۆپ لێبدە، بە نەرمی مەساجی پێست بکە. دوای هەلمژینی سیرۆمەکە لەلایەن پێست  دەتوانی  کریمی رۆژ یا شەو  بە کار بهێنی  یا مکیاژ  بکەی .

ئامۆژگاری و ئامۆژگاری باش بۆ سیرۆمی شێداری دیکوبال

دیکوبال مارکەیەکی دانیمارکییە بۆ چاودێری پێست کە بە هاوکاری پزیشکانی پێست پەرەی پێدراوە. بەرهەمەکان بۆ پێستی وشک و ناسک پەرەیان پێدراوە و پێکهاتوون لە پێکهاتەی پاک کە گرنگی بە پێست دەدەن و دووبارە دروستی دەکەنەوە. بەرهەمی زیاتری Decubal لێرە ببینە:

دەست و پێ ساردی یا سڕبوون لە سەرمان

 دەست و پێ سڕ دەبن  یا ساردن ؟

تا ئێستا بیرت لەوە کردۆتەوە کە بۆچی دەستەکانت لەوانەیە  بە درێژایی ساڵ سارد بن، لەکاتێکدا ئەوانی تر پێویستیان بە دەستکێش نییە لە زستاندا؟ 

 چەند هۆکارێکی فیزیۆلۆژی هەیە کە هەندێك کەس زیاتر لە هەندێکی تر دەست و پڵیان  ساردتردەبن

لێکۆڵینەوەیەکی نەرویجی دەریدەخات لە دەوروبەری یەك لە دە  کەس  حالەتی  ساردبوون یان سڕبوونی هەیە ، کە بە خێرایی دەست و پێ سڕ دەبی  و بەزەحمەت دووبارە گەرم دەبێتەوە. توێژینەوەکە لەلایەن پرۆفیسۆر جەیمس مێرسێر و هاوکارەکانی لە زانکۆی جەمسەری باکووری نەرویج ئەنجامدراوە UiT

 .

 

٢٥٥ کەس لە خزمەتگوزاری سەرەتایی نەرویجی کە هاوتایە لەگەڵ سەربازی دانیمارکی، بەشدارییان لە توێژینەوەکەدا کردووە. بەشداربووان دەبوو دەستەکانیان لە ئاوێکدا بگرن کە ٢٠ پلە گەرم بوو بۆ ماوەی یەک خولەک. توێژەران کامێرای گەرمییان بەکارهێناوە بۆ پێوانەکردنی پلەی گەرمی دەستەکان هەم پێش و هەم لە کاتی دەرچوون و هەم دوای چوار خولەک دوای دەرچوونیان لە ئاوەکە. توێژینەوەکە دەریخستووە کە جیاوازییەکی گەورە هەیە لەوەی کە مرۆڤەکان دوای بەرکەوتنیان بە سەرما چەند زوو جارێکی دیکە گەرم دەبنەوە

بە تێکڕا پلەی گەرمی دەستی بەشداربووان لە کاتی دەرچوونیان لە ئاوەکە حەوت پلە دابەزیبوو. زۆربەیان بە خێرایی گەرمییان وەرگرتەوە، بەڵام دەستەکانی دەهەمی کۆتایی هێشتا نزیکەی ئەوەندە سارد بوون دوای چوار خولەک وەک ئەو کاتەی تازە لە ئاوەکە هاتبوونە دەرەوە.

هەرچەندە لێکۆڵینەوەیەکی زۆر لەسەر بەستەڵەکی پەلەکانی مرۆڤ نەکراون ، بەڵام چەند لێکۆڵینەوەیەکی جیاواز کراون لە سەر ساردی  پەلەکان ئەنجامدراوە لە  نەرویجەوە و هەروەها یەکێك لە سوید و یەکێکیان لە ئێرانەوە، دەریدەخەن کە 

نزیکەی لەسەدا دەی دانیشتووانەکەی حالەتی  ساردبوون  و سڕبوونیان هەیە 

بۆچی هەندێك کەس زیاتر لە هەندێکی تر کێشەی سڕبوونی پەلەکانیان  هەیە؟

کەواتە هەندێك کەس زیاتر لە هەندێکی تر هەست بە ساردی پەلەکانیان دەکەن  و چەند ڕوونکردنەوەیەکی جیاواز بۆ ئەمە هەیە. جەیمس مێرسێر  ڕوونی دەکاتەوە کە ئێمەی مرۆڤ بۆ کەشوهەوای سارد دروست نەکراوین، چونکە ئێمە لە ڕووی فیزیۆلۆژییەوە ئاژەڵێکی گەرمین. تاکە هۆکارێك کە بتوانین لە دەرەوەی کەشوهەوای گەرمتر بژین ئەوەیە کە  جڵی بەگویرەی کەشو هەوا بپۆشیین. بەم شێوەیە ئێمە خۆمان لەگەڵ ژینگەیەکدا دەگونجێنین کە لە ڕووی تیۆریەوە زۆر زۆر ساردە بۆ ئێمە

ڕوونکردنەوەیەکی تر دەتوانرێت لە قەبارەی جەستەدا بدۆزرێتەوە. تەنێکی بچووك ڕووبەری ڕووی گچکەیە بە بەراورد بە بارستەی بە بەراورد بە تەنێکی گەورە. بەو پێیەی لە ڕووی جەستە واتە پێستەوەیە کە گەرمی جەستە دەرباز دەبێت، کەسێکی بچووك خێراتر لە کەسێك کە جەستەیەکی گەورەتری هەیە  پەلەکانیان سڕتر  دەبێت.

لە کۆتاییدا بارستەی ماسولکەکانیش ڕۆڵی هەیە، چونکە ماسولکەکان گەرمی بەرهەم دەهێنن. توێژینەوەیەك لە ساڵی ٢٠١٨ دەریدەخات ڕێژەی بارستەی ماسولکەکان لە جەستەدا گرنگترین ڕوونکردنەوەن بۆ ئەوەی بۆچی هەندێك کەس خێراتر لە هەندێکی تر گەرم دەبن

کەواتە پێویستە  هەر لە گەنجیەوە  هەوڵ بدرێ  کە ماسولکە بە ڕاستی و دروستی  بنیاد بنڕێت ، پاڵکەوتی زۆر ، خەوتنی  زۆر  ماسولکە تێکدەدەن ، بەیە هەوڵ بدە بجولێی و چەستەت بە کار ب‌ێنی .

ئەسپارتام

 

ئه‌سپا‌رتام

ئه‌سپارتام مادده‌یه‌کی شیرینه‌  له‌ شیرینی یه‌که‌ی 180 جار شیرین تره‌  له‌ شه‌کر ، وه‌ به‌کارد ێت له‌ 6000 جۆره‌ به‌رهه‌م  .

ئه‌م مادده‌یه‌ وه‌رگیراوه‌ له‌ جۆریك به‌کتیریای چاککراوی  وراسی  که‌ به‌ به‌کتریای قۆلۆن " ئی " ناسراوه‌ ، ئه‌م مادده‌یه‌ له‌ پله‌ی 30 سه‌دیدا ده‌گۆرێت بۆ مادده‌ی کحوڵداری و فۆرمالدیهاید { که‌ مادده‌ی ژه‌هرین بۆ ده‌مار } وه‌ پله‌ی گه‌رمی له‌ش  37 پله‌یه‌  بۆ یه‌ ئه‌م مادده‌یه‌ به‌ مادده‌ ترسناکه‌ کان ده‌ژمێردرێت  وه‌ پێویسته‌  خۆمانی ێی به‌دوور بگرین .

ئه‌سپا‌رتام به‌کار دێت له‌ دروستکردنی چه‌که‌ کیمیاوییه‌کان ، وه‌هه‌روه‌ها ئه‌سپارتام  شتی تریشی تێدایه‌ وه‌ك له‌ سه‌دا 10 میثانوڵه‌ ، مادده‌ی میثانول  ده‌بێته‌ هۆی کوێر بوون  و ژه‌هراویبوون  به‌ میثانوڵ.

ئه‌سپارتام  مادده‌یه‌کی هه‌رزانه‌ بۆ یه‌ به‌رهه‌مهێنه‌رانی هه‌ندێك به‌رهه‌م به‌کاریده‌هێنن له‌ به‌رهه‌مه‌کانیان دا ، ئه‌و به‌ر هه‌مانه‌ی که‌ ئه‌سپا‌رتام تیدا به‌کاردێت   ئه‌مانه‌ن :

هه‌ندێک داووده‌رمان ، وه‌ که‌ داووده‌رمانی مندالێش ده‌گریته‌وه‌ 

ڤیتامینی منداڵان

کۆلا و خواردنه‌وه‌ گازییه‌کان وه‌ك کۆلا لایت..هه‌ر به‌رهه‌مێك که‌ شه‌کری تیدا نی یه‌ ده‌بێت  بزانی ج مادده‌یه‌کی تر شوێنی شه‌کره‌که‌ی گرتۆته‌وه‌  ،  خواردنه‌وه‌  شه‌ربه‌تییه‌کان ، خواردنه‌وه‌ چای سارد " ئایس تی "  ، خواردنه‌وه‌ ووزه‌ به‌خشه‌کان ..

خواردنه‌کانی وه‌ك ماست { جۆره‌کانی ماست } و مربا

بنێشت  و شیرین

بۆ ناسینی  ئه‌سپارتام که‌ هه‌موو کات ووشه‌ی ئه‌سپارتام به‌کار نایه‌ت ، ئه‌وا ئه‌م ناوانه‌ی هه‌یه‌ : 

 Nutrasweet,  E-951 , Aspartame,  Aspartam, ،  amino-sweet

  phenylalanin kilde,  phenylalanin  پیکهاته‌ی.

هه‌ر به‌رهه‌مێکت کڕ ی وه‌ یه‌کێك له‌م ناوانه‌ی له‌سه‌ر بوو ئه‌وا بزانه‌ که‌ ئه‌سپارتامه‌ وه‌ مه‌یکڕه‌ ، ئه‌سپارتام مه‌ترسی تووشبوون به‌  زۆر نه‌خۆسی لێده‌کرێت وه‌ك شێر په‌نجه‌ ، رەبو ، جومگه‌داری  وه‌ نه‌خۆشی تریش .

حەوت نیشانە گرنگەکەی شێرپەنجە بناسە

 

ئه‌و 7 نیشانه‌یە  بناسه                                           ‌          

رێکخراوی  به‌رە نگار بوونه‌وه‌ی شێرپه‌نجه‌  ده‌ستی کردووه‌ به‌  کامپینێك  که‌ له‌م کامپینه‌ تیشك خراوه‌ته‌ سه‌ر  ئه‌وانه‌ی که‌ ته‌منیان له‌ 50 ساڵی و به‌ره‌وسه‌ره‌وه‌ن .

شێرپەنجە  بڵاوە  وه‌ له‌ زیاد بوونه‌ ،  وه‌ له‌  روانگه‌ی ئه‌وه‌ی که‌ زوو ده‌ستنیشان کردن زوو چاره‌سه‌ر کردن ، جه‌ند زووتر حاله‌ته‌کان ده‌ستنیشان بکرێن ئه‌وه‌نده‌ زووتر ئه‌توانرێت  ژیانی که‌سه‌که‌ رزگار بکرێت وه‌ ریگری بکرێت له‌ بلاو بوونه‌وه‌ی شێرپه‌نجه‌که‌

بۆ یه‌ ئه‌م رێکخراوه‌   جه‌ختی کردۆته‌وه‌ له‌ سه‌ر 7 نیشانه‌ی  که‌ ده‌بێت  خه‌لکی بیزانن وه‌ هه‌ر که‌ ده‌رکه‌وتن په‌یوه‌ندی  به‌ دکتۆربکه‌ن  بۆ پشکنین .

1.خوێن به‌ربوون 

 خوێنبه‌ربوون له‌ گه‌ل پاشه‌رۆ ، مێز ، تۆوی پیاو،  یان  له‌ ره‌حمی ئافرەت ، که‌ هۆ که‌ی نادیاره‌ .

2.کۆخه‌و ده‌نگ نوسان ،

 بوونی کۆخه‌ که‌ لە مانگێك و زیاتردرێژە بکێشێ ، یا گۆران له‌ کۆخه‌که‌ ،  ده‌نگ نوسان کە مانگێك  وە زیاتر درێأە بکێشێ ، بوونی به‌لغەمی خوێناوی.

3.بوونی گۆران له‌ پاشه‌رۆ 

وه‌ک گۆرانی ره‌نگی بۆ ره‌ش ، بوونی خوێن ،  توشبوون  به‌ قه‌بزی و گۆرانی بۆ سکچوون کە بەردەوام بی بۆ ماوه‌ی 2 هه‌فته‌ دا ، بوونی ئازار و ناره‌حه‌تی له‌ ناو سك  بۆ ماوه‌ی  2 هه‌فته‌ بەردەوامی هەبێ  .

4.دابه‌زینی کێش به‌ بێ هۆ

 واته‌ که‌سه‌که‌هیچی نه‌کردووه‌  بۆ دابه‌زینی کێش، خواردن و خواردنه‌وه‌ نه‌ گۆڕاوه‌ ، جوله‌ی نه‌ گؤڕاوه‌ ، یا دابه‌زێنێکی زۆر دوای  پلاندانان بۆ کێش دابەزین ، لە و ڕادەیی  کە  دانراوە زیاتر  بێتە خوارێ.

5.قووتدان 

 بوونی ئازار له‌کاتی قووت دانی خۆراك ،  زه‌حمه‌تی له‌ قووتدان بۆ ماوه‌ی مانگێك  وە زیاتر درێژە بکێشێ ، هه‌ست کردن به‌ بوونی ریگرێك له‌ قورگدا .

6. بوونی خاڵ وبرین 

گۆرانکاری له‌ خاله‌که‌  وه‌ك گه‌وره‌ بوونی  یان گورینی ره‌نگی ، یان هه‌وکردنی ، خوێن لێهاتنی ، خورانی ، ئه‌وا ده‌بیت لاببردرێت  بوونی برین له‌ ده‌م   که‌ چاك نه‌ بێته‌وه‌ بۆ درێژە ، برینی  بکێشێ  بۆ ماوەی مانگێك  یا  زیاتر برینەکە ناوده‌م که‌ چاك نابیته‌وه‌ ، بوونی برین له‌ نزیك کۆئه‌نامی زاووزێ دا .

7.بوونی هه‌وکردن وگرێ 

 بوونی ئه‌م گری یانه‌ له‌ سنگ ، مەمك ، ژێر باڵ ، مڵ ، کۆم و ناو گه‌ڵ ، یان له‌ شوێنی که‌ی له‌ شدا 

میتفۆرمین -دەرمانی بۆ شەکرەی جۆری دوو

 مێتفۆرمین ،چارەسەرێکە بۆ نەخۆشی شەکرەی جۆری دووەم. 

مێتفۆرمین  بەکاردێت بۆ چارەسەرکردنی:

نەخۆشی شەکرە جۆری دووەم، کە بەرزبوونەوەی شەکرلە خوێندا وە  ناتوانرێت بە شێوەیەك جێگەی ڕەزامەندی بێت بە  پارێزی کردن وخۆراك و دابەزاندنی کێش و وەرزشکردن کۆنتڕۆڵ بکرێت.

  

.ئەم جۆرە چارەسەرە بە شێوەیەکی سەرەکی بۆ ئەو کەسانە بەکاردێت کە کێشیان زیادە

چۆنیەتی بەکارهێنانی  مێتفۆرمین

حەبێکەدا پۆشراو بە فیلم(نایلۆن کە دەشی بۆ خواردن تاکو قووتدانی ئاسان بێ )وەهەیە بە  500 میلیگرام، 850 میلیگرام و 1000 میلیگرام.

لەگەڵ پەرداخێك ئاودا دەخورێت.وە لەگەڵ ژەمێکدا دەخورێت.

خواردنی لەگەڵ خۆراکدا ئەگەری کاریگەری لاوەکی خراپ لە کۆئەندامی هەرسدا کەمدەکاتەوە.

دەتوانرێت حەبی وردکراو بخرێتە ناو خۆراکی سارد و نەرمەوە

چۆنیەتی مامەلەکردن لەگەل ئەو حەبە

حەبی داپۆشراو بە فیلم 500 میلیگرام، 850 میلیگرام و 1000 میلیگرام.

دەتوانرێت حەبەکە وردکرێ یا بهاردرێ بۆ ئەوانەی ناتوانن قووتی بدەن  لەناو ئاودا بتوێنرێتەوە.

بری بە کارهێنانی بۆ گەورە 

ژەمی دەستپێك. 500 میلیگرام 1-2 جار لە ڕۆژێك

پاشان ژەمە دەرمانەکە بە ڕێژەی ٥٠٠ میلیگرام لە هەفتەیەکدا زیاد دەکرێت.

دەتوانرێت ژەمە دەرمانەکە زیاد بکرێت بۆ زۆرترین 1000 میلیگرام 3 جار لە ڕۆژێکدا.

منداڵان > ١٠ ساڵ

500-850 میلیگرام ڕۆژانە جارێك.

دەتوانرێت ژەمە دەرمانەکە زیاد بکرێت بۆ زۆرترین 2000 میلیگرام لە ڕۆژێکدا دابەشکراوە بەسەر 2-3 ژەمدا

سەرەنج  و تێبینی بۆ بەکارهێنەرانی ئەو حەبە 

حەبەکان دەبێ لەگەڵ ژەمە سەرەکییەکان بخورێن بۆ کەمکردنەوەی مەترسی کاریگەرییە لاوەکییە خراپەکانی لە کۆئەندامی هەرسدا.

دەتوانرێت حەبەکان ورد بکرێت. دەتوانرێت حەبی وردکراو لەناو ئاودا بتوێنرێتەوە یان بخرێتە ناو خۆراکی سارد و نەرمەوە.

ڕێجیم کردن  و بەردەوام بوون پێویستە وە گرنگە کە بە  ڕێکوپێکی خواردنی کاربۆهیدرات لە ڕۆژدا دابەشکرێتوە برەکەی سنوردار بێ . پێویستە کەسانی قەڵەو بەردەوام بن لەسەر خۆراکی سنووردارکردنی وزە.

 

بۆ ئەوانەی کە گورچیلەیان باش نیە یا کێسەی هەیە ئوەو بە گوێرەی رێژەی پشکنین  حەبی دەدرێتی 

GFR 45-60 ml/min.

دوو حەب رۆژێ

 یەك  حەب رۆژێ  وە نابی زیاتر بێGFR 30-45 ml/min.

  باشترە  بە کار نەیەت (GFR 30-60 مل/دەقەکە 

ئەوانەی جگەریان تەواو نییە  و یان کێشەی هەیە ، پێویستە بە بی دکتۆر  ئەو دەرمانە نە خوات ، ئەو حەبە کاریگەری توندی هەیە لە سەر جگەر کە لاوازە 

وازهێنان 

لە حالەتی  ئەوەی گەر دەرمانی تر بۆ شەکرە  وەدەگری٠دەخۆیت)  وە دەتەوێ  میفۆرمین  بە کاربهێنی  ئەوا دەبێ  حەبەکەی تری بوەستێةی ئەوجا دەست بە حەبی  میتفۆرمین   بکەی 

جەند ئاگدارییە ك و رێو شوێنێك گرنگ 

پێویستە چارەسەرکردن لەو حاڵەتانەدا بوەستێنرێت کە حاڵەتێکی گشتی تووش بووە لەگەڵ مەترسی کەمی ئۆکسجینی شانەکان، وشکبوونەوەی لەش، نەخۆشییە تووشبووە توندەکان و کاریگەری لەسەر کارکردنی گورچیلە، وەک شۆکی سپێتیک یان سووڕی خوێن، سستبوونی هەناسەدان و ڕشانەوە بۆ کەمکردنەوەی مەترسییەکانی ترشەڵۆکی لاکتیک.

چڕیی ڤیتامین B12 بەلایەنی کەمەوە هەر دوو ساڵ جارێک دەپێورێت بەهۆی مەترسی خراپ مژینی ڤیتامین B12.

پێویستە مەتفۆرمینی لە کاتی نەشتەرگەریدا بە بێهۆشکردنی گشتی، بڕبڕەی پشت، یان ئێپیدوراڵ ڕابگیرێت. دەبێت چارەسەرکردن لە 48 کاتژمێر زووترنەبی، دەستپێبکاتەوە دوای نەشتەرگەری یان دەستپێکردنەوەی خۆراکی زارەکی و تەنها دوای ئەوەی کارکردنی گورچیلە هەڵسەنگێندرایەوە و دەرکەوت کە ئاساییە.

پێویستە ساڵانە لانیکەم جارێک کارکردنی جگەر بپشکنرێت، زیاتر لە کەسانی بەساڵاچوودا.

پێویستە پێش دەستپێکردنی چارەسەرکردن و پاشان لانیکەم ساڵانە جارێک کارکردنی گورچیلە بپشکنرێت، بەڵام لانیکەم ٢-٤ جار لە ساڵێکدا لە نەخۆشانی خاوەن بەهاکانی GFR لە سنووری خوارەوەی ئاسایی و لە کەسانی بەساڵاچوودا.

پێویستە لە نزیکەوە چاودێری کارکردنی گورچیلە بکرێت لە کاتی دەستپێکردن یان بەکارهێنانی دەرمانی NSAID، لەوانە ڕێگریکەرانی COX-II، ڕێگریکەرانی ACE، دژە وەرگری ئەنجیۆتەنسین II و دەرمانی میزهەڵگر، بەتایبەتی میزهەڵگرەکانی لوپ.

مەتفۆرمین دەوەستێنرێ کاتی  کە تووشی کێشەی  گەدە دەبی  وە کەم هەردکردنی خۆراك ، یا  لە حاڵەتی نەخۆشی توندی بەرچاو لەگەڵ مەترسی وشکبوونەوەی لەش و لە ئەگەری لەکارکەوتنی گورچیلەی  .

مەترسی تووشبوون بە ترشەڵۆکی لاکتیک دەبێت لەگەڵ نیشانە نادیاریکراوەکاندا لەبەرچاو بگیرێت، وەک گرژبوونی ماسولکەکان لە پەیوەندی لەگەڵ ناڕێکی هەناسەدان و لاوازی توند. نیشانەکانی ترشەڵۆکی لاکتیک بریتین لە زیاد هەناسەدان، ئازاری سک و کەمبوونەوەی پلەی گەرمی و دواتر کۆما. سەرەڕای ئەوە، بەهاکانی تاقیگەی دەستنیشانکردن کەمبوونەوەی pH ی خوێن، بەهاکانی لاکتاتی پلازما > 5 مۆل/ل، زیادبوونی بۆشایی ئەنیون و ڕێژەی لاکتات/پیرۆڤات نیشان دەدەن. ئەگەر گومانی ترشەڵۆکی میتابۆلیک کرا، پێویستە مەتفۆرمینی ڕابگیرێت و نەخۆشەکە دەستبەجێ بخرێتە نەخۆشخانە. دەتوانرێت لاکتات و مەتفۆرمین بە هیمۆدایالیز لاببرێت. ترشەڵۆکی لاکتیک زۆربەی کات لەگەڵ نەخۆشی نێوان یەکتردا ڕوودەدات.

مەتفۆرمین دەتوانێت ئاستی ڤیتامین B12 کەم بکاتەوە. مەترسی کەمبوونەوەی ئاستی ڤیتامین B12 لەگەڵ زیادبوونی ژەمی مەتفۆرمین، ماوەی چارەسەرکردن و/یان هۆکارەکانی مەترسی کە ناسراون بە هۆکاری کەمی B12 زیاد دەکات. ئەگەر گومانی لێکرا (وەک کەمخوێنی یان نەخۆشی دەمار)، پێویستە چاودێری ئاستی B12 بکرێت.

هەلە جدییەکانی

یەکەم ، پێدانی مەتفۆرمین بە  دۆسیسی جیگیر   وە دۆسیسی گۆراو ، بە مانای  بە نە خۆش دەگوتری   ١ حەب بەیانیان و ١ حەب ئتواران ، وە  ١ حەب بە گەێرەی  پیویست ، ئەمە  هەلەیە وە ئەنجامەکەی مردنە 

دووەم 

، نەبوونی ڕێکخستنی ژەمە دەرمانەکە یان وەستاندنی دەرمانەکەمەترسی  ئەگەری کەمبوونەوەی کارکردنی گورچیلە. 

جاوپۆشیکردن لە هەندێک نیسانەی کە تایبەتە بە گورچیلە وە پشکنین نەکردن  ئەو نەتیجەکەی  ، لاوازی گورچیلەی لیدەکەوێتەوە 

سێیەم 

شکستهێنان یا لە بیرکردن  وەستاندنی مەتفۆرمین  ]پێش  ئەنجامدانی  سی تی سکانکردن لەگەڵ کۆنتراستی یۆد.

ئەو کەسانەی کە ئەودەرمانە وەردەگرن  وە پێویستە  سی تی  سکانەر دەکەن وە  دەبێ  گیراوەی  بەکار بهێنن کە یودی تیدایە ،  دەبیت بە جەند رۆژێک  پیش سکانەرەکە میتفۆرمیناین نە خوارد بێ ، 

نە وەستانی لە خواردنی میتفۆرمین  و ئەنجامدانی سی تی سکانەر  دەبێتە هۆی پەکەوتنی گورچیلە ، وە ئەنجامەکەشی  لە زۆربەی حالەتەکاندا  مردنە 

کاریگەرییر خراپەکانی  میتفۆرمین 

کاریگەرییە لاوەکییەکانی گەدە و ڕیخۆڵە زۆرترین جار لە کاتی چارەسەری سەرەتاییدا ڕوودەدەن. زیادکردنی هێواشی ژەمە دەرمانەکە بە ڕێژەی 500 میلیگرام لە هەفتەیەکدا بۆ 1000 میلیگرام دوو جار لە ڕۆژێکدا ڕەنگە بەرگەگرتنی گەدە و ڕیخۆڵە باشتر بکات

لە کاریگەرییە هەرە باوەکانی ، هێلنج ، رشانەوە ، سکچوون ، وە تامی ناو دەم دەگۆرێ ، یانی هەستی  تامکردن دەگۆرێ ، وە شهیەی خۆراك کەم دەکاتەوە 

کاریگەرییە  دەگمەنەکان 

کار کردنە لە جگەر ،  وە کەمکرنی  ڤیتامتن ب ١٢ ،  خورانی  پێست ، هەر یەکیک لەم  کاریگەرییانە  دەرکەوتن ئەوا پێویستە  بە زووترین کات پەیوەندی بە دکتۆرەوە بکرێ   بۆ   دۆزینەوەی جارەسەر ی گونجاو .

حاڵەتە جیاکراوەکان، بۆ نموونە هەوکردنی جگەر، کە لە کاتی وەستاندنی مەتفۆرمیندا .

** لەگەڵ چارەسەری درێژخایەن بە میتفۆرمین هایدرۆکلۆراید، کەمبوونەوەی مژینی ڤیتامین B12 دەبینرێت لەگەڵ کەمبوونەوەی ئاستی سیرۆم لە ئەنجامدا

تێبینی: لەگەڵ نیشانە نادیاریکراوەکان، وەک گرژبوونی ماسولکەکان لە پەیوەندی لەگەڵ تەنگەنەفەسی و لاوازی توند، مەترسی تووشبوون بە ترشەڵۆکی لاکتیک هەیە، ئەوا دەبێ پەیوەندی بە دکتۆرەر بکرێ .

میتفۆرمین وپەیوەندی لەگەل  دەرمانەکانی تر 

ACEکارلێکەکان دەرمانەکانی تر پێکەوە لەگەڵ Metformin

ڕەنگە ڕێگریکەرانی  ئاستی شەکری خوێن کەم بکەنەوە و ڕێکخستنی ژەمی مەتفۆرمین ڕەنگە پێویست بێت.

گلوکۆکۆرتیکۆیدەکان کاریگەری دەرمانی دژە شەکرە کەمدەکەنەوە بەهۆی کاریگەری دژایەتی لەسەر میتابۆلیزمی گلوکۆز.

بە تێکەڵکردن لەگەڵ مادەی کۆنتراستی تیشکی ئێکس یۆدکراو کە لە ڕێگەی خوێنبەرەکانەوە دەدرێت، مەترسی زیادبوونی ترشەڵۆکی لاکتیک هەیە بەهۆی کاریگەرییەکانی گورچیلە. بەپێی کارکردنی گورچیلە، ڕەنگە مەتفۆرمینی... وەستاوە و چارەسەرکردن دەست پێناکاتەوە تا 48 کاتژمێر دوای پشکنینەکە و تەنها دوای ئەوەی کارکردنی گورچیلە هەڵسەنگێنراوەتەوە و دەرکەوتووە کە ئاساییە. سەیری ماددە کۆنتراستەکانی یۆدی نائایۆنی بکە.

زیادبوونی مەترسی تووشبوون بە ترشەڵۆکی لاکتیک لە ژەهراویبوونی توندی کحولدا.

بەکارهێنانی دەرمانی میزهەڵگر لە یەک کاتدا، بە تایبەت دەرمانی میزکردنی لوپ، ڕەنگە مەترسی تووشبوون بە ترشەڵۆکی لاکتیک زیاد بکات بەهۆی ئەگەری کەمبوونەوەی کارکردنی گورچیلە..

میتفۆرمین و دووگیان 

میتفۆرمین  بەکار هاتووە بۆ جارەسەرکردنی  شەکرەی دووگیانی  وە بۆ جارەسەرکردنی  پۆلیکیسی  هێلکەدان ،  داتاکان  تاکو ئیستاکە زۆر کەمن سەبارەت بە زەرەر و زیانەکانی  و کاریگەریی  لە سەر کۆرپە یا لەبار جوونی کۆرپە .

هەتا ئیستاکاش هیچ بەلگەییەك نییە کە خواردنی میتفۆرمین لە کاتی دووگیاندا   دەبێتە هۆی  شێواندنی زگماکێ  کۆرپە 

لیرە دەبێ  دکتۆر خۆی هەلسەنگاندن  بکات وە هیج ئافرەتێك لە خۆییە وە  ئەو دەرمانە ەکار نەهێنیت بی پشکنین و گەروانەوە بۆ دکتۆری  پسپۆر .

میتفۆرمین و شیردەر 

 گەر پێویست بوو  بەکار دەهێنریت ، وە تاکو  ئێستا  هیج کاریگەرییەك لە سەر مندالی شیرەخۆر  نەبینراوە .

بە پشت بە ستن بە داتاو سەرچاوەکان .

میفۆرمین و بەکارهێنەرانی  ئەلکحوڵ

ئەگەر نەخۆشەکە تا ڕادەیەك زیاترماددە کحولییەکان بخواتەوە لەوەی کە دەستەی تەندروستی نیشتمانی پێشنیاری دەکات، ئەوا .ناڕەحەتی گەدە و ڕیخۆڵە و ماندوێتی توند و کێشەی هەناسەدان تووش دەبێ .

فارماکۆداینامیك

هەستیاری ئەنسۆلین زیاد دەکات.

مژینی گلوکۆز لە ڕیخۆڵەوە ڕێگری دەکات.

وەرگرتنی گلوکۆزی دەوروبەر لە خانەکاندا زیاد دەکات.

ڕێگری دەکات لە دووبارە دروستبوونەوەی گلوکۆز لە جگەردا.

کاریگەری تەواوی کلینیکی تەنها دوای چەند ڕۆژێك لە بەکارهێنانی  دەردەکەوێت، هەر بۆیە گۆڕینی ژەمە دەرمانەکە دەبێت ١ هەفتە جاوەرێ بکرێت تاکو  کاریگەییەکەی بە تەواوی دەردەکەوێت

دەرمانجووڵەیی

بەردەستبوونی زیندەیی 50-60%.

زۆرترین چڕیی پلازما دوای ٢.٥ کاتژمێر.

قەبارەی دابەشکردن 0.9-3.9 ل/کیلۆگرام.

بەبێ گۆڕانکاری لە ڕێگەی گورچیلەوە دەردرێت.