ئایدزچییە؟

 ئایدز چییە؟ 

HIV= Human Immunodeficiency  Virus

ووشەی ئایدز ووشەیەکی ئینگلیزی کورتکراویە کە بە کوردییەکەی  پی دەلین  ڤاترۆسی  کەمی بەرگری مرۆڤ 

مرۆڤ  باس لە تووشبوون بە ئایدز دەکات کاتیك  کە سیستەمی  بەرگری  کەسی تووشبوو  بە ئایدز  ئەوەندە لاواز بووە  کە دەرئەنجامی جددی  تووشبوون بە ئایدزی  لێدەرکەوتووە 

نیشانەکان 

نزیکەی نیوەی ئەوانەی تووشی ڤایرۆسی ئایدز دەبن  دوای  ١ بۆ ٤ هەفتە  لە دوای تووشبوونیان نیشانەکانی  دەردەکەون ، نیشانەکان هاوشیوەی نیشاناکانی ئەنفلەوەنزا یا نە خۆشی ماچکردنە ..

تێبینی : نەخۆشی  ماچکردن  چییە ؟  بە کورتی 

نەخۆشی ماچکردن (mononucleosis) هەوکردنێکە لە قوڕگ و لە لیمفە ڕژێنەکانی لەشدا ڕوودەدات. بەهۆی ڤایرۆسی ئێپشتاین-بارەوە دروست دەبێت.

. لەوانەیە بۆ نموونە ئاوسانی ڕژێنەکان (لیمفەگرێکان)، تا، قورگ ئێشە و لە هەندێکدا پەڵەیەکی سوور کە بەسەر هەموو جەستەدا بڵاوبێتەوە هەبن.

نیشانەکان کە یەکەم کاردانەوەی جەستەیە بەرامبەر بە ئایدز، بۆ ماوەی هەفتەیەک دەخایەنێت و بەبێ چارەسەر بەخۆیان نامێنن. 

ڤایرۆسی ئایدز دەبێتە هۆی لەناوچوونی هەندێک لە خانەکانی سیستەمی بەرگری لەش، کە بریتین لە خانەکانی 

T-helper یان خانەکانی CD4.

بە پێوانی  رێژەی خاناکانی CD4لە خوێندا ، دەزانرێ کەسی تووشبوو لە ج ئاستێکی تووشببونە 

ژمارەی  خانەکەیCD4 لە  خوێندا هێواش هێواش  کەم دەبنەوە لە سالانی دوای تووشبوون ، 

تا دەگاتە سنوورێك کە چیتر  بەرگری لە ش  لە دژی  هەوکردنەکان  ناتوانن  کار بکەن .

نیشانەکان  لە هەموو ئەندامەکان دەتوانرێ ببینرێ  ، بەڵام باوترین نیشانە سەرەتاییەکانی نەخۆشی بریتین لە تا، ماندوێتی، دابەزاندنی کێش و کەروودەم و ددان (" کەروو") هەروەها زەردوویی.

 

دواترکەسەکە   تووشی هەوکردنی جدیتر دەبێ  کە لە سەری دەردەکەون  وە بۆ ماوەی کاتین  یان ماوەی کورت خایەن  و زۆرجار مەترسی لەسەر ژیان دەروست دەکات  وەکو هەوکردنی سییەکان و ڕیخۆڵەکان و مێشکدا .

هەوکردنی سییەکانی دەگمەن  کە پی دەلین 

Pneumocystis jiroveci 

ئەو جۆرە هەوکردنە دەگمەنەوە  وە جددییە  کە تووشی  ئیلتهابی  سییەکان دەکات 

نەخۆشی تریش  دەردەکەون  کە دریژخایەنن  وەکو برین  ناو دەم و دەوری دەم ، تامیسکە ، وە سیڵ 

کە سیستەمی بەرگری ڵاواز  دەبی   دەبێتە هۆی  دەرکەوتنی نەخۆشی کە  وەکو 

 دەرکەوتنی   چەند جۆرە  شێرپەنجە  ی تایبەت ، بۆ نموونە شێرپەنجەی پێست سارکۆمای کاپۆسی، شێرپەنجەی گرێ لیمفاویەکان، شێرپەنجەی کۆم (زۆرتر لە پیاوان) و شێرپەنجەی سک (شێرپەنجەی ملی ڕەحم) لە ئافرەتان. دوو جۆری دوایی شێرپەنجە هاوبەشییان هەیە کە بەهۆی ڤایرۆسی پاپیلۆمای مرۆڤەوە دروست دەبن کە HPV یە کە سیستەمی بەرگری لەش ناتوانێت بەهۆی ڤایرۆسی ئایدزەوە کۆنتڕۆڵی خۆی بکات.

نەخۆشییەکە چۆن بەرەوپێش دەچێت؟

کەس هەیە  چەندها ساڵ هەڵگری  ڤایرۆسی ( ئیچ ئای  ڤی  بی )    بە بی ئەوەی تووشی ئایدز ببێ .

لای هەندێك ماوەی خایەنراوی تووشبوو   تاکو دەرکەوتنی  بۆ ٨ ساڵ  دەخایەنێت  ..

بە تیکرایی  جیاوازی  گەورە  هەیە  لە نیوان  کەسانی تووشبوو  و هەلگرادا ،  یانی کەسی  واهەیە تووشبووە  دوای  ٢ بۆ ٣ ساڵ  نیشانەکانی ئایدزی  لە سەر دەردەکەون 

کە چی کەسی تر هەیە  تووشبووە  کە ١٥ ساڵ  بە سەر تووشبوونی تێپەریووە  کە چی  هیچ نیشانایەکەی  تێدا  دەرنەکەوتووە 

کاتێك کەسێکی تووشبوو بە ئایدز چارەسەری دژە ئایدز وەردەگرێت، دەتوانرێت لە زۆربەی حاڵەتەکاندا نەخۆشییەکە لە شوێنی خۆیدا بهێڵرێتەوە بۆ ئەوەی ئایدز گەشە نەکات.

کێ تووشی نەخۆشییەکە دەبێت؟

هەر کەسێك  ژن ، پیاو،   لە تەمەنی  سێکسی  چالاک بن وە  سێکس  بکات  لە گەڵ کەسێكی  تووشبوو  بە بێ  کۆندۆم تووشی ئایدز دەبێ 

کۆندۆم  بە باشترین  کەرەستەی  خۆپاراستن  دادەنرێت لە نەخۆشییە  سیکسییەکانەوە  

لە وولاتانەی  کە ئایدز زۆر بڵاو لە هەندیك  وولات وەکو  وولاتە ئەفەریقا  لە هەر ١٠ کەس  کەسێکی تووشبووی بە ئایدز هەیە .

ئایدز چۆن دەگوازرێتەوە؟

دەگوازرێتەوە  بە ڕێگای  ڕاستەو خۆ  بە ئەنجامدانی سێکس  لە گەل کەسێکی  تووشبوو یان کەسێکی  کە دەرمان وەردەگرێ  کە چی کاریگەری  نییە لەسەری  ،  وە سێكس  دەکەن بە بێ بە کار هێنانی  کەرەستەی خۆپارێزی .

مەترسی تووشبوون یان تووشبوون لە نێوان کاسانی  لە کاتی سێکسی بێ پارێزراوی کۆمدا زۆرترینە

 کەمترە لە نیوان ئەوانەی جووتبوونی ئاسایی و یا  سێکسی لە ریگای دەمەوە  دەکەن

بوونی برێن  لە  سەر ئەندامی زاوزێ  بە هۆی نە خۆشی ترەوە  بۆ نموونە  برینەکانی ڤایرۆسی هێرپیس یان  نەخۆشیەکانی تری زاوزی  مەترسی تووشبوون  زیاد  دەکەن . 

لە ناو بە کارهێنەڕانی  ماددە هؤشبەڕەکاندا  مەترسی تووشبوون  زیاترە ، ئەوانە کەتێك  بە هاوبەش پێکردنی  دەرزی  لە خۆدانی ماددەکان  ، کە هەمان سەرەنچ و دەرزی بەکار بێ  یان کەشێکی تووشبوو  هەبێ لە نێوانیاندا ، دەگوازڕێتەوە لە نێوانیان .

ئەگەر تۆ تووشی ڤایرۆسەکە بوویت یان بە شێوەیەک دەژیت کە مەترسی تووشبوونت بە تایبەتی بەرز بکاتەوە، نابێت خوێنبەخش بیت، سپێرم بەخش، بەخشەری ئەندامەکان بیت یان شیربدەیت بە منداڵ  

ئایدز لە ڕێگەی بەرکەوتنی کۆمەڵایەتی ئاسایی یان لە ڕێگەی شتگەلێکی وەک چەقۆ و چنگاڵ و چاویلکە ناگوازرێتەوە. 

هەروەها ئایدز لە ڕێگەی پێوەدانی مێرووەوە یان لە ڕێگەی خۆراك یان ئاوەوە ناگوازرێتەوە. پیسایی و میزی کەسێکی تووشبوو بە ئایدز درمی نییە.

هۆکاری تووشبوون بە ئایدز چییە؟

HIV (ڤایرۆسی کەمی بەرگری مرۆڤ).

توێژینەوەکان لە بواری ئایدز

تووشبوون بە ئایدز دەتوانرێت لە پشکنینی خوێندا دەربکەوێت 1-4 هەفتە دوای تووشبوون. ئەم پشکنینەی خوێن پشکنین بۆ هەردوو ڤایرۆسەکە و دژەتەنەکانی ڤایرۆسەکە دەکات، و وەڵامدانەوەی نەرێنی دوای ٤ هەفتە بە سەلامەت دادەنرێت.

 دەسەڵاتی تەندروستی وولاتانی ئەوروپی  پێشنیاری ئەوە دەکەن کە پشکنین بکەیت ئەگەر لە دۆخێکدا بوویت کە لەوانەیە تووشی ڤایرۆسی ئایدز بووبیت، و دوای چەند هەفتەیەک پشکنینەکە دووبارە بکەیتەوە.

لە هەندێك شوێن، چ لە نەخۆشخانە و چ لە دەرەوەی نەخۆشخانە، ئۆفەرێك هەیە بۆ پشکنینی خێرا ("Quick-test")، کە دەتوانیت لە ماوەی چەند خولەکێکدا وەڵامەکە وەربگریت. تاقیکردنەوەیەکی باشە، بەڵام بەو پێیەی تەنها دژەتەن دەپێوێت، وەڵامی نەرێنی تەنها 8 هەفتە دوای دۆخێکی مەترسیدار دڵنیایە. هەروەها ئەنجامەکانی "پۆزەتیڤی ساختە" هەیە کە چی کەمیشە هەر بۆیە دەبێت هەموو پشکنینە کویک پۆزەتیڤەکان پشکنینی خوێنیان بۆ بکرێت کە لە تاقیگەدا پشکنینیان بۆ دەکرێت.

 

تاقیگە دەتوانێت ژمارەی خانەکانی بەرگری لە خوێندا بپێوێت و بەو هۆیەوە دیاری بکات کە ئایا سیستەمی بەرگری لاواز بووە و ئایا چارەسەری پێویستە یان نا. هەروەها تاقیگە دەتوانێت بڕی ڤایرۆسی ناو خوێندا (HIV-RNA) بپێوێت. 

ئەمەش بەکاردێت بۆ چاودێریکردنی ئەوەی کە ئایا چارەسەرەکە وەکو پێویست کاردەکات یان نا.

بارودۆخی تایبەت لە منداڵاندا

منداڵە تازە لەدایکبووەکان دەکرێ تووشی ڤایرۆسەکە ببن ئەگەر دایکەکە تووشی ڤایرۆسی ئایدز بێت. ئەگەری تووشبوونی منداڵەکە لە کەتانەیە  دووگیانی، لە کاتی لەدایکبوون  یان لە ڕێگەی شیری دایکیەوە تووشی نەخۆشییەکە دەبێت. 

مەترسییەکان لە کاتی لەدایکبوون و لە هەر قۆناغێکی شیرپێداندا  بێ بەرزە  

ئەگەر ژنێکی تووشبوو بە ئایدز کە چارەسەر نەکراوە دووگیان بوو و بە درێژایی دووگیانیەکە چارەسەر نەکراو بمێنێتەوە، ئەوا مەترسی تووشبوون بە منداڵەکە نزیکەی 1000 کەسە. 25%، و.

ئەگەر ژنەکە بە دەرمانی دژە ئایدز چارەسەر بکرێت و خۆی لە شیرپێدان بپارێزێت، ئەوا ئەم مەترسییە بە کردەوە دەتوانرێت کەم بکرێتەوە بۆ نزیکەی سفر.

چارەسەری ئایدز

چارەسەرکردن ئایدز دەکرێ  بە ڕێگریکردن لە ئەنزیمەکان  کە ٣ جۆرن 

ئەنزیمەکان (پێچەوانە ترانسکریپتاز، پرۆتئاز یان ئینتیگراز*

ئەو دەرمانانە  وا دەکەن کە ڕێگری بکەن لە  زیادکردنی ڤایرۆسەکە لە ناو لەش  و خانەکانی لەشی  کەسی تووشبوو ، واتە ناهێلێت ڤایرۆسەکە دابەش بێ  یان بڕواتە  ناو خانەکانی لەش  

بە پێدانی چەند دەرمانێك لە یەك کاتدا، کاریگەرییەکی بەهێزتر بەدەست دەهێنیت و بەو هۆیەوە دەتوانیت دوور بکەوێتەوە لە بەرگری (بەرگری) ڤایرۆسەکە بەرامبەر بە چارەسەرەکە.

 ئامۆژگاری  هەموو ئەوانەی توشبوون بە ڤایرۆسی ( ئێچ ئای ڤی )  دەکرێ  کە چارەسەر وەرگرن ، بە بێ گوێدانە ئەوەی کە سیستەمی بەرگریان  لە چ  حالێك  دا یە لە کاتی دەستپێکردنی چارەسەردا ،  دەرمانەکان  ڤایرۆسەکە ڕادەگرن  و ناهێڵن چاڵاك بی ، بەڵام  ناتوانن لە ناوی بەرن .

چارەسەر رێژەی ڤایرۆسەکە لە خوێن و مەنی  دەردراوە و  شلەکانی  لە شدا کەم دەکاتەوە ، بە ڕاگرتنی دەرمانەکان دیسان رێژەکان زیاد دەکەنەوە  لە ماوەیەکی  کەمدا کە چەند ڕؤژێك بۆ چەند هەفتەیەك ..

لە هەمان کاتدا  دەرمانەکان وا دەکەن کە سیستەمی بەرگری لە ش  لە  بە ‌هێز بوون دا بن وە  رێژەی  خانەکانی CD4 لە زیاد بوون بن .

 

هەر لە سالی ١٩٩٦  دەست کراوە بە چارەسەرکردنی ئایدز  بە دەرمانی تێکەڵە  واتە  چەند دەرمانێك  بە کاردێت  بۆ کە سی تووشبووە وە ئەنجامی باشی بە دەست داوە ، دەرمانەکان لە رێگەی دکتۆری پسپۆرەوە  دەدرێت وە دەبێ کەسەکە لە ژێر چاوەدێری دکتؤر بێ ..

کە چی بێنراوە کە هەندێك کەس بە تەواوی چاکبوونەوەتەوە  لە ئایدز   بە ڵام  کەسانێكی کەم بوون  وە زۆر بەیان لە شیان کاردانەوەی باشیان هەبووە بۆ چارەسەر  وە ژیانی درێژ و ئاسایی ژیاون 

 یەکێك لە رووە باشەکانی چارەسەر ئەوەیە  کە رێگە دەگرێ  لە بڵاوبوونەوەی نە خۆشییەکە .

، ئەمرۆلە سایەی پێشکەوتنی تەکنۆلۆجیا وە بوونی ئامێری پێشکەوتوو  بۆ پشكنین و  بوونی دەرمان ی گونجاو کاریگەر چارەسەری ئەو جۆرە نە خۆشیانەی ئاسانتر کردووە 

لەگەل هەموو ئەوانەشدا بۆنی هۆشیاری  تەندروستی  و گەران بە دوای زانیاری ڕاست و دروست لە سەرچاوەی  باوەرپیکراوی  پرۆڤیشناڵ  وا دەکەت تاکەکان بتوانن خۆیان بپاریزن  لە نە خۆشی  تەشەنە کراوەکان 

 لە هەمان کاتدا هۆشیار  وا دەکات دوور بکەونەوە  وە فیری چۆنیەتی خۆ بپاڕیزی بن لە ئەنجامدانی  سێکسی  ناتەندروست  و نەخوازراو کە ئایین و کۆمەلگا  رێگەی پینەداوە .

 

خۆپاراستنی پزیشکی (PrEP)

تاکو  ئەورۆ هیچ کۆتان نە دۆزراوەتەوە بۆ ئەوەی  مرۆڤ بپارێزی لە  ئایدز 

 لە لایەکی ترەوە دەتوانرێت ڕێگری لە تووشبوون بە ڤایرۆسی ئایدز بکرێت ئەگەر دەرمانی ئایدز (تێکەڵەیەک لە ئیمتریسیتابین و تێنۆفۆڤیر) بخۆیت پێش بەرکەوتنی ڤایرۆسەکە. 

دەرمانەکان کاریگەری لاوەکیان هەیە  لە سەر بە کار ‌هێنەرەکانی .

مەترسی  تووشبوون لە نێوان  ئەوانەی  هاو رەگەز بازن  و  سێكسی  ئاناڵ  دەکەن زیاترە ،  لەوانەی لە سێكس  دەکەن  بە بێ  کەرەستەی پاراستن ،  باشترین  کەرەستە  بۆ پارستن لە نەخۆشییە  گوازارە سێکسیەکان کۆندۆمە .

 

دەرمانەکان

ڕێگریکەرانی ترانسکریپتازی پێچەوانە

ڕێگریکەرانی ترانسکریپتاسی پێچەوانە (ڕێگریکەرانی RT) بە ڕێگریکردن لە ئەنزیمەکانی ترانسکریپتازی پێچەوانە کاردەکەن، کە پێویستە بۆ ئەوەی HIV زاوزێ بکاتەوە.

هەروەها ڕێگریکەرانی RT بە تێکەڵکردن لەگەڵ ڕێگریکەری ئینتیگراز بەردەستن، بۆ نموونە Stribild.

نموونەی دەرمان ، ماددەی چالاک

Abacavir،( Abacavir +dolutegravir+lamivudin), Bictegravir, Cabotegravir, (Abacavir+Lamivudin+Zidovudin), Doravirin, Efavirenz, Emtricitabin, Etravirin, Lamivudin, Nevirapin, 

ئەوە چەند نموونەیەك  لە دەرمانەکان  وە ئەوەی ناو کەوانەکان ئەوانە تێکەڵەن …

گروپی دووەم 

ڕێگریکەرانی پرۆتیازڕێگریکەرانی پرۆتئاز ئەنزیمی پرۆتئاز ڕێگری دەکەن. لەگەڵ دەرمانەکانی تری دژە ئایدز بۆ چارەسەرکردنی تووشبوون بە ئایدز بەکاردەهێنرێن.

نموونەی دەرمان ، ماددەی چاڵاك

Atazanavir, Cobicistat, Darunavir, 

Emtricitabin, Tenofoviralafenamid

Ritonavir, 

(Lopinavir+Ritonavir), 

گروپی سێ یەم 

ماراڤیرۆک ڕێگری دەکات لە چوونە ژوورەوەی ئایدز بۆ ناو خانەکە

نموونە Maraviroc

گروپی چوارەم 

ئەوانەی پێیان دەوترێت ڕێگریکەرانی ئینتیگراز ئەنزیمێکی تایبەت بە ناوی ئینتیگراز کە پێویستە بۆ ئەوەی ڤایرۆسی ئایدز زۆر بێت.

نموونە 

Dolutegravir، Raltegravir، Rilpivirin، 

(Dolutegravir+Lamivudin )

گروپی پێنجەم 

گانسیکلۆڤیر و ڤالگانسیکلۆڤیر

بەکاردێت بۆ هەوکردنی تۆڕەی چاو (گۆڕانکاری لە تۆڕی چاو) کە بەهۆی ڤایرۆسی سایتۆمیگالۆ (CMV) لە نەخۆشانی ئایدزی گەورەساڵدا دروست دەبێت.

نموونە 

Valganciclovir

Ganciclovir

هەموو دەرمانەکان لە ژێر ناوی تجاری  زۆر هەن ، گرنگە ئەوەیە ئەوە دەرمانانە نا ی لە خۆوە بخورێت بێ  دکتۆر ، چونکە دکتۆری پسپۆر شارەزایی هەیە کە چ جۆرە دەرمانێک گونجاوە  بۆ کەسی تووشبوو ، وە دەبێ لە أیر چاوەدێری دکتۆری  چارەسەرسازدا وەربگێری  وە هەر پیشهاتێك یا کاریگەری خراپی دەرمان دەرکەوت  ئەو دکتۆر دەتوانێ  حەلی  بۆ بدۆزێتەوە ..

قژ هەڵوەرین

                                                          هەڵوەرینی قژ چییە؟

هەڵوەرینی قژ (ئەندرۆجینی قژ هەڵوەرین) دیاردەیەکە کە زۆربەی پیاوان تووشی دەبن. نەخۆشییەکی ڕاستەقینە نییە، بەڵام هەندێک لە پیاوان هەست بە بێزاربوونی قژ دەکەن کە بەدوای چارەسەردا دەگەڕێن. قژ سەرەتا لە ناوچەی بەشی پێشەوە   تەنك دەبێت. دواتر تەنکبوونەوەکە بۆ تەنیشتەکان و دواوە بڵاودەبێتەوە و هێڵی قژەکە لە پێشەوە زیاتر و زیاتر بەرەو دواوە دەڕوات.

لە خانماندا هەڵوەرینی قژ زیاتر بڵاودەبێتەوە و وەک لە پیاواندا . هەڵوەرینی قژ لە خانماندا زیاتر لە سەرەوەی سەردا دەست پیدەکات . هەروەها باوە تەنکبوونەوەی مووی پێشەوە و ناوەڕاستی سەرکە لە هەندێك دا دەردەکەوێ

.

کەچەڵی پەڵە (Alopecia areata)

جۆرێکە لە  نەخۆشی هەڵوەرینی قژە، کە بەهۆی کاردانەوەی هەوکردنی دەوروبەری تاڵەکانی قژەوە دروست دەبێت، کە دەبێتە هۆی لەناوچوونی مووەکان.

بە شێوەیەکی ئاسایی، یەکێک یان چەند ناوچەیەکی گۆ یان هێلکەیی لەو شوێنە دەردەکەون کە مووەکان  هەڵوەریون و پەڵەی ڕووت دەتوانێت لە هەر شوێنێکی سەر دەربکەوێت.

، لە حاڵەتە دەگمەنەکاندا هەموو مووەکان لە سەرەوە دەکەون 

(alopecia totalis).پی دەلێن

                              نەخۆشییەکە چۆن بەرەوپێش دەچێت؟

هەڵوەرینی باوی قژ بەزۆری لە نێوان تەمەنی ٣٠ بۆ ٥٠ ساڵیدا دەست پێدەکات. بەگشتی هەڵوەرینی قژ لەگەڵ تەمەندا زیاتر دەردەکەوێت و زۆرێك لە پیاوان بەرەو سەرڕووتاوی دەبات. بەڵام وەك یاسایەك تاجە گوڵینەیەکی قژ کە شێوەی نالی ئەسپ بێت بە مووی ئاسایی لەسەر مل و لە نزیك گوێیەکان بەجێدەهێڵرێت.

لە خانماندا هەڵوەرینی قژ بە شێوەیەکی ئاسایی کەمتر دەردەکەوێت و بەزۆری نابێتە هۆی سەرڕووتاوی. بە پێچەوانەی هەڵوەرینی قژ لە پیاواندا، زۆرجار خانمان هێڵی قژی پێشەوە یان  گەشە ناکەن بەدرێژیی تێکرایی قژی سەر..

لە نزیکەی نیوەی ئەوانەی کە  نەخۆشی  سەرڕووتاوی پەلەیان هەیە، لە ماوەی ساڵێکدا ئەوپەلانە بزر دەبن   ،بەڵام دەکرێ پەلەی نوێ هەلبداتەوە .

کێ تووشی نەخۆشییەکە دەبێت؟

بەگشتی هەڵوەرینی مووی ئاسایی لە نێوان تەمەنی 30 بۆ 50 ساڵیدا دەست پێدەکات و زۆرترین جار لەنێو پیاواندا ڕوودەدات.

زۆرجار لە تەمەنی ٢٠ بۆ ٤٠ ساڵیدا قژ هەڵوەرین لە نێوان ٢٠ بۆ ٤٠ ساڵیدا دەست پێدەکات و ئەم جۆرەش بە یەکسانی لەنێو ژن و پیاودا باو و ئاساییە.

هەروەها ئەگەر بە چارەسەری کیمیایی چارەسەرت بۆ بکرێت، لەوانەیە قژت بۆ ماوەیەکی کاتی لەدەست بدەیت.

هۆکاری هەڵوەرینی قژ چییە؟

هەڵوەرینی قژ بەگشتی بۆماوەییە و بەهۆی کاریگەری هۆرمۆنی سێکسی نێرینەی تێستۆستیرۆنەوە دروست دەبێت، کە دەبێتە هۆی بچووکبوونەوەی تاڵەکانی قژ و قۆناغی گەشەی قژ کورت دەکاتەوە. قژەکە تەنکتر و تەنکتر دەبێتەوە و دواتر گەشەی قژەکان بە تەواوی دەوەستێت.

ڕەنگە هۆکاری هەڵوەرینی قژ بە شێوەی پەلە بەهۆی دروستبوونی دژەتەنێك بێت کە جەستە تاڵەکانی قژ دەکاتە ئامانج. بارودۆخی بۆماوەیی گرنگە، هەروەها مەترسی زیادبوونی لە کەسوکاری نزیکدا هەیە.

لە هەندێک حاڵەتدا سەرڕووتاوی پەلەدار بەهۆی هەوکردنی قارچکی پێستی سەرەوە ڕوودەدات.

لەو نەخۆشانەی کە چارەسەری کیمیایییان بۆ دەکرێت، ڕەنگە هەڵوەرینی قژ وەك کاریگەرییەکی لاوەکی چارەسەرەکە ڕووبدات. ئەم جۆرە هەڵوەرینی قژ بۆ ماوەیەکی کاتییە،

واتە. گەشەی قژ دەگەڕێتەوە کاتێك چارەسەرەکە تەواو دەبێت.

پشکنین بۆ هەڵوەرینی قژ

بە شێوەیەکی ئاسایی پێویست ناکات پشکنینی تایبەت ئەنجام بدرێت لەکاتی هەڵوەرینی قژدا.

لە حاڵەتی سەرڕووتاویدا پێویستە هەمیشە پەیوەندی بە پزیشکەکەتەوە بکەیت بۆ پشکنینی وردتر. ئەم جۆرە هەڵوەرینی قژ دەتوانێت بەهۆی هەوکردنی کەرووی قارچکی پێستی سەرەوە ڕووبدات.

چارەسەری هەڵوەرینی قژ

هەڵوەرینی قژ دیاردەیەکی ئاساییە و بەزۆری نابێت بە دەرمان چارەسەر بکرێت. بەڵام لە هەندێک کەسدا دەبێتە کێشەیەکی گەورەی جوانکاری، دواتر دەتوانیت چارەسەری پزیشکی تاقی بکەیتە

چاره‌سه‌ری پزیشکی

چارەسەری پزیشکی هەڵوەرینی قژیان بە حەبی فیناستراید یان بە جەورکردنی پێستی سەر بە مینۆکسیدیل بێت:

فیناستراید: بە رێگریکردن لە کاریگەری هۆرمۆنی تێستۆستیرۆن لەسەر تاڵەکانی قژ کاردەکات و ئەم چارەسەرە تایبەتە بە پیاوان.

پێویستە لە قۆناغە سەرەتاییەکانی هەڵوەرینی قژدا دەست بکەیت بە چارەسەرکردن، پێش ئەوەی تاڵەکانی قژ بە تەواوی لەناو ببرێت. هەندێك لە پیاوان گەشەی نوێی قژ بەدەست دەهێنن، زۆرینەیان تووشی هەڵوەرینی قژ دەبن کە وەستاوە. دەبێت بەردەوام بیت لە چارەسەرکردن بەبێ پشوو بۆ ئەوەی کاریگەرییەکەی بمێنێتەوە. ئەگەر چارەسەر بوەستێنیت جارێکی تر قژت لەدەست دەدەیت.

کارکردنی مینۆکسیدیل:   بە زیادکردنی خوێن بۆ تاڵەکانی قژ کاردەکات. لە کۆی ١٠ کەس ٨ کەس تووشی هەڵوەرینی قژ دەبن کە دوای ٢ مانگ دەوەستێت. نزیکەی. لە کۆی ١٠ کەس ٤ کەس دوای چارەسەرکردن بۆ ماوەی ٤-١٢ مانگ کاریگەرییەکی جوانکاریی جێگەی ڕەزامەندی زۆربەی بەکارهێنەرانی دەبێ . ئەگەر چارەسەر بوەستێنیت جارێکی تر قژت لەدەست دەدەی.، دەتوانرێت بە دەرمان چارەسەر بکرێت کە یان گەشەی قژ بەرەوپێش دەبات یان پرۆسەی هەوکردن لە پێستی سەردا ناهێڵێت (هۆرمۆنی ئەدرێنۆکۆرتیکاڵ). هەندێک لە پزیشکان بە چارەسەری ڕووناکی کە پێی دەوترێت چارەسەری ڕووناکی PUVA هەڵدەبژێرن.

ئەگەر وەرینی قژی پەلەی بەهۆی هەوکردنی کەروو بوو، بە شامپۆی دژەکەروو دەرمانی چارەسەر بکە.

چاندن

چاندنی قژ چارەسەرێکی نەشتەرگەرییە کە پزیشک موو و تاڵەکانی موو لە ملەوە بۆ سەر دەگوازێتەوە. ئەم شێوازە باشترین گونجاوە بۆ ئەو حاڵەتانەی کە هەڵوەرینی قژ تەنها لە بەشی پێشەوەی سەرداسنووردارە.

جارەسەرە  دەرمانی یەکان

ماددەی بەکارهێنەر لە شێوەی حەب Finasterid

ماددەی بە کارهێنەری لە شێوەی شلە و بۆ چەورکردنی پێست ی سەرMinoxidil

هۆرمۆنەکانی قۆرغی ئەدرنال کاردانەوەی هەوکردن (هەوکردن) لە کۆمەڵێک نەخۆشی بەرفراوانی پێستدا، لەوانە ئەکزیما، ڕێگری دەکەن. کاتێک هەوکردنەکە رێگری لێدەکرێت، سووربوونەوە و خوران و خوران لە پێستدا کەم دەبێتەوە.

ئەو بەرهەمانەی پێست کە هۆرمۆنی قۆرغی ئەدرنۆی تێدایە بەپێی ئەوەی کاریگەرییەکەی چەندە بەهێزە بەسەر چوار گروپدا دابەش دەکرێن:

هۆکارە کاریگەرە لاوازەکان

ماددە کارکەرەکانی مامناوەند

بریکاری بەهێز و زۆر بەهێز

  

هۆرمۆنەکانی قۆرغی ئەدرێنۆ تەنها لەسەر نیشانەکان کاردەکەن نەک لەسەر هۆکاری ڕاستەقینەی نیشانەکان. تەنها بۆ ماوەیەکی دیاریکراو بەکاربهێنرێن. ئەگەر هەوکردنی پێستیش بە بەکتریا یان قارچک هەبوو، دەبێت ئامادەکاری تێکەڵاو بەکاربهێنرێت کە جگە لە هۆرمۆنی قۆڵۆنی ئەدرنال، دەرمانی دژی ئەم هەوکردنانە لەخۆدەگرێت.

Clobetasolpropionat ، Betamethason،  Betamethason-17-valerat،  Fluocinonid

،Fluocinolonacetonid،    Mometasonfuroat

شامپۆی پزیشکی 

Ketoconazol

ڤیتامین B1

 

‏ڤیتامین ب 1 (ڤیتامین) چییە؟‏

‏ڤیتامین بی 1 ناوی باوی ئەو  ڤیتامینیە . ڤیتامین بی 1 پێکهاتەیەکی گرنگی میتابۆلیزمی وزەیە. ب ١ ڤیتامین لە جۆری لەئاوتواوەیە و لە زۆر خواردنی جیاوازدا هەیە ،  کەمی ڤیتامینی بی 1 بە زۆری تەنها لە کەسانێکدا ڕوودەدات کە ‏‏ئالوودەی کحولیان‏‏ زۆرە.‏

لەشمان  ڤیتامین B1 بۆ چی بەکاردێنێت؟

ڤیتامین B1 زۆر گرنگە، وە لەگۆرینی کاربۆهیدرایت بۆ شەکری ترێ (گلوکۆز) بەکاردێت. کاتێک گلوکۆز لەلایەن جەستەوە دەسوتێت، وزە دروست دەبێت کە گرنگە بۆ کارکردنی دڵ و مێشك و ماسولکەکان، 

سەرچاوەی ڤیتامین B1 ؟

سەرچاوەی ڤیتامین ب ١ : لە بەرهەمەکانی گیانەوەر و لە زۆر لە  ڕووەکەکان، . بە تایبەتی، ڤیتامینەکە لە دانەوێڵە و پاقڵەمەنی یەکان ، هەروەها گۆشت ، شیر و پەنیرداهەیە.

ڤیتامین ب ١  هەستیارە و دەتوانرێت بشکێنرێت و لە ناوبچێ لە:

• پلەی گەرمی سوورکردنەوە زۆر بەرزە
• کحول
• قاوە

چەنێك ڤیتامین ب1 ڕێپێدراوە بۆ وەرگرتنی؟

بڕی ڕۆژانەی پێشنیارکراو ١.٤ ملیگرام بۆ پیاوان و ١.١ ملیگرام بۆ ژنان،  لە کاتی  سکپڕی و شیرداندا،  ىرەکەی زیاد دەکرێ لە  ڕۆژێکدا  بە نزیکەی ٠.٥ ملیگرام .

نیشانەکانی کەمی ڤیتامین ب 1 چین؟

ئەگەر خۆراکی هەمەچەشنە و تەندروست بخۆیت ئەوا بە کەمی ڤیتامین ب ١ کەم دەکات .

کەمی ئەم ڤیتامینە دەبیتە هۆی هەست کردن بە ماندووبوون و بێزاری ، کەمی شەهیە بۆ خواردن ، لاوازی لە چرکردنەوە یانی ترکیزکردن . ئەمە لەگەڵ دابەزینی کێش وقەبزی و کەمکردنەوەی هێزی ماسولکەکان و هەروەها هەستکردن بە ئەوەی وەکو کە درك بەدەست وپێ دا دەچێ.

چ شتێك مەترسی کەمبوونی ڤیتامین ب 1 زیاد دەکات؟

بەکارهێنانی زۆری کحول (خراپ بەکارهێنانی) زۆر جار دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی کەمبوونی ڤیتامین B1. ئەمە بە هۆی چەند شتێکەوەیە:

• کەمبوونەوەی ئارەزووی  خوارن بەهۆی خۆراکی یەكجۆرە .
• بەکارهێنانی کحولێکی قورس، هەوکردنی مێشکی ڕیخۆڵە بچووکەکە دەگۆڕێت بۆ ئەوەی خۆراکەکان بە ڤیتامین B-1یشەوە نەتوانن هەڵمژین.
• بەهۆی نەخۆشی ڕیخۆڵە ، هەندێك جۆر لە نەخۆشیەکانی ریخۆلە وادەکات کە  رێژەیەکی کەم لە وڤیتامینە هەڵمژێردرێ وە ئەوانەی جگەریان تەواو نییە ڤیتامین ب ١ کەم دەکات 

ئەگەر دەرمان وەردەگریت و لە گوماندای کە ئایا کاریگەری لەسەر هەڵمژینی ڤیتامین B1 هەیە یا نا ،ئەوا پێویستە هەمیشە پەیوەندی بە پزیشکەکەتەوە بکەیت یان زیاتر پرسیار بکەیت لە دەرمانخانە.هەتا زانیاریت بدەنێ لە سەر دەرمانەکەت و کاریگەری لەگەڵ ب ١ .

چی ڕوودەدات ئەگەر کەمی ڤیتامین ب 1 چارەسەر نەکرێت؟

ئەگەر حاڵەتی کەمی بەردەوام بێت، لەوانەیە گەشە بکات بۆنەخۆشی بریبێری تەڕ یان وشك. ئەم نەخۆشییە بەهۆی کەمیی دریژخایەنی ڤیتامینەکەوە دروست دەبێت و بەتایبەتی لە ئاسیادا و لەنێو ئەو کەسانەی کە لەسەر برنجی پۆڵیشکراو دەژین (کە ڤیتامین B-1 لادەبرێت) برنجی سپی  و کاری بەدەنی  قورس دەکات  .

لەگەڵ شێوەی وشک کە لە خراپ بەکارهێنانی کحول و ئازاری دەمارەکان و هەوکردنی دەمارەکان و لاوازی ماسولکەکان و ئاژاوەی گەمژەکان دەبینرێن.

 شێوە تەڕەکە دڵ لاواز دەکات، واتە ئاو لە جەستەدا کۆدەبێتەوە. لە ئەو کەسانەی کە کحولی قورسی درێژخایەنیان هەیە، دابینکردنی ڤیتامین بی-1 زۆر گرنگە بۆ خۆلادان لە زیانی دەمار.

نیشانەکانی ڤیتامین ب ١ زیادە لە چیە؟

تۆ دەتوانیت دۆزە گەورەکانی ڤیتامین بی 1 بە بێ ئەوەی نیشانە بەدەست بهێنیت، وە لەبەر ئەوە هیچ کاریگەریەکی لاوەکی باس نەکراوە. ئەگەر ڤیتامین بی 1 بە دووبارەیی دەرزی پێ بدرێت، هەندێ جار دەتوانێت کاردانەوە دروست بکات. 

مرۆڤ بە زیاد خواردنی ڤیتامین ب١  ژەهراوی نا  بێت، چونکە ڤیتامینەکە لە ناو ئاودا  دەتوێتەوە  و لە ڕێگەی میزەوە دەردەکرێتە دەرەوەی لەش.

ڤیتامین ب 1 و دەرمان

ئەگەر دەرمانی ڕەچەتەیی وەربگریت یان دەرمانی سروشتی بەکار بهێنیت بۆ ماوەیەکی زۆر، بە گشتی پێشنیار دەکرێت پەیوەندی بە دکتۆرەکەتەوە بکەیت یان لە دەرمانخانە پرسیار بکەیت سەبارەت بە ڤیتامینەکان و کاریگەریان لەگەل دەرمانەکانت.

ترشی فۆلیك (فۆلیك ئەسید) چییە؟

 ترشی فۆلیك (فۆلیك ئەسید) چییە؟

فۆلیك ئاسید  سەربە گروپی ڤیتامین ب  یە سوودی زۆری هەیە کە گرنگترینیان  نوێ کردنەوەی خانەکانی لەش 

ترشی فۆلیك و فۆلێت و فۆلاسین ناوی ئەو فۆرمانەن کە بە شێوەیەکی سروشتی لە خۆراکدا دەبینرێن. ترشی فۆلیك ئەو جۆرە دروستکراوەیە کە لە حەبی ڤیتامینەکاندا هەیە. لێرەدا لە بابەتەکەدا زاراوەی ترشی فۆلیك بەگشتی بەکارهاتووە.

  لە کۆگاکانی لەش  ترشی فۆلیك تەنها دەتوانێت چەند مانگێك بمێنێتەوە. بۆیە گرنگە بە بەردەوامی ئەم ڤیتامینە  دابینکرێ وە چلە سەرچاوە خۆراکییەوە یان بە جۆری حەب  بخورێ.

لەش ترشی فۆلیك بۆ چی بەکار دەهێنێت؟

ترشی فۆلیك پێویستە بۆ میتابۆلیزمی ژمارەیەك ترشە ئەمینی (پڕۆتینەکان) و بۆ دروستبوونی پورینەکان، کە هەیە لە  

RNA و DNA ادەی بۆماوەیی خانەکە میە.

ترشی فۆلیك پێویستە بۆ بەرهەمهێنانی خڕۆکە سوورەکانی خوێن (ئەو خانانەی ئۆکسجین دەگوازنەوە بە دەوری جەستەدا).

ترشی فۆلیك گرنگە بۆ دابەشبوونی خانەکانی لەش (دروستبوونی خانەی نوێ). بەو پێیەی دروستبوونی خڕۆکە سوورەکانی خوێن پێویستی بە چەندین دابەشبوونی خڕۆکە هەیە، کەمی ترشی فۆلیك دەتوانێت ببێتە هۆی کەمی خڕۆکە سوورەکانی خوێن، واتە کەمخوێنی.

گەورەترین هەڵگرتنی ترشی فۆلیك جگەرە کە نزیکەی نیوەی یەدەگی ترشی فۆلیکی تەواوی جەستەی تێدایە. وا بیر دەکرێتەوە ترشی فۆلیك لە خۆراکەوە (نەک تەواوکەرە خۆراکیەکان) لە شێرپەنجەی قۆڵۆن دەتپارێزێت.

لە چ خۆراكێكدا ترشی فۆلیك هەیە؟

ترشی فۆلیک نزیکەی لە هەموو خۆراکەکاندا هەیە، بەڵام ڕێژەیەکەی بە تایبەتی لە گەنمەشامی و سەوزەی سەوز و جگەردا زۆرە.

گرنگترین سەرچاوەکانی ترشی فۆلیك لە خۆراکی  بریتین لە نانی تەواوکە تێکەلێكە لە زۆردانەوێڵە و بەرهەمەکانی تری دانەوێڵەی تەواو، سەوزە و شیر و پەنیر هەروەها میوە.

ماوەی مانەوەی ترشی فۆلیك کەمە، هەروەها لە کاتی ئامادەکردن و هەڵگرتنی خۆراکدا ترشی فۆلیك بە ئاسانی لەناودەچێت. دەتوانرێت ڤیتامینەکە بە ئاو و تیشکی خۆر و گەرمی لەناوبچێت.

پێویستە چەند ترشی فۆلیك بخۆین؟

پێشنیارکراوی خواردنی ڕۆژانە ٣٠٠ مایکرۆگرامە بۆ پیاوان و ئافرەتان. جگە لەوەش ئەو ژنانەی تەمەنیان لە نێوان ١٨ بۆ ٣٠ ساڵدایە، کە پێویستە ڕۆژانە ٤٠٠ مایکرۆگرام بخۆن، هەروەها ژنانی دووگیان و شیردەر کە پێشنیار دەکرێت ڕۆژانە ٤٠٠ مایکرۆگرام بخۆن. .

ئەو ژنانەی دەیانەوێت دووگیان بن پێویستە تەواوکەری ترشی فۆلیك بخۆن و بەردەوام بن لە خواردنی بۆ ماوەی لانیکەم سێ مانگ تا دووگیانی.

ئەو خانمە دووگیانانەی پێشتر منداڵیان لەدایکبووە کە تووشی نەخۆشی بڕبڕەی پشتیان بووە، پێشنیار دەکرێت ڕۆژانە پێنج میلیگرام تەواوکەری ترشی فۆلیك بخۆن.

هۆکاری کەمی ترشی فۆلیک چییە؟

بەدخۆراکی.

زۆر خواردنەوەی کحول.

جگەرەکێشان.

رێجیمێکی یەکلایەنە، بۆ نموونە رێجیمکردنی ناتەواو.

پیری لەگەڵ رێجیمێکی یەکلایەنەدا تێکەڵ دەکرێت.

لەگەڵ بەرهەمهێنانی زۆری خڕۆکە سوورەکان بەهۆی کەمی خوێنی بۆماوەیی (کەمخوێنی هیمۆلیتیک).

ئەو کەسانەی کە لە شۆردنی خوێنی درێژخایەندان، کە ترشی فۆلیکی تێدا شۆردنی خوێن دەکرێت.

کەمبوونەوەی مژینی لە نەخۆشیەکانی ڕیخۆڵە باریکە کە دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی گشتیی مژینی ماددە خۆراکیەکان، بۆ نموونە نەخۆشی سیلیاکی ڕیخۆڵە (بەرگەنەگرتنی گلوتین).

نیشانەکانی کەمی ترشی فۆلیك چین؟

کەمی ترشی فۆلیك دەبێتە هۆی ئەم نیشانانەی خوارەوە: ١.

کەمبوونەوەی هەستی تامکردن.

کەمبوونەوەی گۆڕانی شێوازی پیسایی، زۆرجار سکچوون.

کەمی ترشی فۆلیك دەردەکەوێ  لە کۆئەندامی  هەرس دا  وە زۆرجار رێكدەکەوێ لەگەڵ کەمی ترشی فۆلیك دا ڤیتامین ب١٢ ش کەم بکات 

توێژینەوەکان باس لەوە دەکەن کە کەم خواردنی ترشی فۆلیك لە منداڵیدا گەشەی دەروونی و جەستەیی تێکدەدات. 

جگە لەوەش نەخۆشییە جۆراوجۆرەکان کە ئەم نیشانانەیان هەیە بەهۆی کەمی ترشی فۆلیکەوە ڕوودەدەن:

کەمخوێنی : کە نیشانەکانی وەکو ماندوێتی و لێدانی دڵ. لەوانەیە تووشی تەنگەنەفەسی ببیت و تووشی سەرگێژخواردن ببیت. ئەگەر .کەمی خوێن زۆر توند بێت، ڕەنگە گرژبوونی دڵ و سەرئێشە و ئازاری قاچەکان دەرکەوێت.

کاریگەری هەیە لە زمان :نیشانەکانی  سووربوونەوە ،  ئاوسان و.

کەمی  فۆلیك کاریگەری هەیە لە سەر ماسولکە 

بۆچی پێویستە ژنانی دووگیان ترشی فۆلیک بخۆن؟

کەمی ترشی فۆلیك لە کاتی دووگیانیدا دەبێتە هۆی کەم و کوڕی بۆری دەمارەکان و کەموکووڕی دڵ لە کۆرپەلەدا. 

کەموکوڕیەکانی بۆری دەماری وەک شکستی دواوەی داخستنی ژمارەیەک کڕکڕاگە لە بڕبڕەی پشت و بڕبڕەی پشتدا دەردەکەوێت. ستوونی کڕکڕاگە کە وەک بۆرییەک دروستکراوە، بڕبڕەی پشتی تێدایە لەگەڵ گیرانی دەوروبەری. ئەو کەموکوڕییەی لە بڕبڕەی پشتدا هەیە ڕێگە بە ناوەڕۆکەکەی دەدات وەکو بڕبڕەی پشتی دوو بڕبڕەی پشت دەربکەوێت.

هەروەها ئەگەری کەمبوونەوەی کێشی لەدایکبوون هەیە ئەگەر لە کاتی دووگیانیدا کەمی ترشی فۆلیک هەبێت. ئەو جگەرەکێشانەی دووگیان کە لە کاتی دووگیانیدا بەردەوام دەبن لە جگەرەکێشان پێویستە ئاگاداری کەمی ڤیتامینەکان بن.

دەسەڵاتدارانی تەندروستی  پێشنیاری ئەوە دەکات کە ئەو ژنانەی ئارەزووی دووگیانبوون دەکەن، ڕۆژانە تەواوکەرێکی خۆراکی بخۆن. گرنگە دوای دووگیان بوون بە زووترین کات دەست پێ بکەیت. باشتر وایە لەو کاتەوەی کە پلانی دووگیانیت دادەنێیت ڕۆژانە تەواوکەرەکە بخۆیت. دەبێت بەردەوام بیت تا ئەو کاتەی کە لانیکەم سێ مانگ دەچیتە سەر دووگیانی، بەڵام هیچ شتێک ڕوونادات بە بەردەوامبوون بە درێژایی دووگیانی.

چی بکرێت بۆ دوورکەوتنەوە لە کەمی ترشی فۆلیک؟

بۆ دوورکەوتنەوە لە کەمی ترشی فۆلیک پێویستە رێجیمێکی جۆراوجۆر بخۆیت.

سەرچاوە باشەکانی ترشی فۆلیک بریتین لە گەنمەشامی و سەوزەی سەوز و جگەر. گرنگترین سەرچاوەکانی ترشی فۆلیک بریتین لە نانی تەواو و بەرهەمەکانی تری خۆراکی تەواو، سەوزە و شیر و پەنیر و میوە. ئەگەر دەتەوێت لە لایەنی سەلامەتدا بیت، دەتوانیت حەبی ڤیتامینەکان بخۆیت کە ترشی فۆلیکی دروستکراو و زۆر جێگیرتری تێدایە.

نیشانەکانی زیادەڕۆیی لە ژەمە دەرمانەکە چین؟

زۆر بە دەگمەن دەبینرێت.

ترشی فۆلیک و دەرمان

ئەگەر دەرمانی بە ڕەچەتەت وەرگرت یان دەرمانی بێ ڕەچەتە بۆ ماوەیەکی درێژتر بەکاربهێنیت، بەگشتی پێشنیار دەکرێت کە پەیوەندی بە پزیشکەکەتەوە بکەیت یان پرسیار لە دەرمانخانە بکەیت دەربارەی ڤیتامینەکان و هەر تەواوکەرێکی ڤیتامینەکان.

دەکرێ دژە خۆری ساڵی پار بەکار بێنم بۆ ئەوساڵ ؟

ڕەنگە دژەخۆری ساڵی ڕابردووەوە هێشتا باش بی بۆ بەکارهینان ، بەڵام پێویستە سەرنج بدەیت کە ئایا بەسەرچووە یان جیادەبێتەوە کریمەکە  یان بۆن دەکات یان ڕەنگی گۆڕاوە.

ئێستا خۆرزۆر بە هێزە ، ئیندێکسی یو ڤی  واتە تیشکەکانی بەرزبۆتەوە و زۆر کەس کاریگەری خۆریان لەسەر دەرکەوتووە  وە  ڕوومەت و سەری للوت ، گوێ  سوور بۆتەوە . لەبەر ئەوە کاتی بەکارهێنانی دژە خۆرە. لەگەڵ ئەوەشدا، پێویست ناکات بڕۆیتە دەرەوە و دژە خۆرێکی نوێ بکڕیت، ئەگەر لە ساڵی پارەوە پاکەتێكت ماوە وە  مەرجەکانی بەکارهینانی تێدایە  ئەوا بەکاریبهێنە . 

جۆن بزانم  کە دژە  خۆرەکە ی پار هێشتا باشە و گونجاوە بۆ بەکارهێنان ؟

 بۆ ئەوەی بزانین دژە خۆرەکەمان هێشتا  باشە  دە بێ رەچاوی ئەم خالانە بکەیت:

بەرواری بەسەرچوون 

پێویستە سەرنج بدەیت لە بەرواری بەسەرچوونی دژەخۆرەکەت. ئەگەر تێپەڕبووبی مرۆڤ ناتوانێت وا دابنێیت کە کرێمەکە بە هەمان ئەندازەی ژمارەی فاکتەرەکە دەتپارێزێت. ئەگەر دژەخۆرەکە نەکراوەتەوە، ئەوا بە شێوەیەکی ئاسایی دوو بۆ سێ ساڵ خۆی رادەگرێ. وە ئەگەر کراوەبوو بە گشتی ١٢ مانگخۆی رادەگرێ.

سەیری بکە و بۆنی بکە

سەرنج بدە کە ئایا دژە خۆرەکەت ڕەنگی ئاساییە وکرێمەکە خۆی لیکداوە و تێکنەچووە  ، وە هەوڵ بدە بۆنەکەشی بکەیت. ئەگەر ڕەنگی گۆراوبوو، کریمەکە لێك جیابووبۆە ماددەکانی ، وە بۆنی ترشی لێ بێ، پێویستە فڕێی بدەیت، بەكەڵك نایەت بۆ بەکارهێنان .

دژەخۆرەکە بخەرە بەر سێبەرە

دژە خۆرهەڵدەگیرێ لە پلەی گەرمی ژووردا ، نابیت بدرێتە بەر خۆر چونکە خراپ دەبێت. ئەگەر لەگەل خۆت بردە دەرەوە  بۆ کەناری دەریا هەول بدە لە ژێر خاولێ یان شوێنەکی  سیبەر  داینێ  ، دەبێ  لە راستەوخۆ دانە بەر خۆر بیپارێزی.

بەکارهێنانی دژە خۆر ڕاست

ئەگەر دژەخۆرەکە ت هی ساڵی پارەوە تێكنەچووە ، ئەوا لەوە دڵنیابە کە کاریگەری باشی دەبێت وە دەتپارێزی دژە تیشکی خۆر ،  و لەبەر ئەوە دەتوانیت ئەم ساڵ باقیەکەی بە ویژدانێکی ئاسوودە بەکار بهێنیت. هەرچۆنێک بێت، بۆ پاراستنی باش دژە خۆر، لێکۆلینەوەکان  دەریانخستووە  کە خەڵکی بە گشتی دژە خۆر دەکرن بە لام کەمی لێ بەکار دەهێنن .

 وەکو یاسایەکی گشتی، دەبیت مشتێك لە کریم بە کار بێت بۆ چەورکرنی لەش  وە لەش چەور بێت  مانای ئەوەیە کە باش چەورکراوە .

پێویستە نزیکەی چارەکێک پێش دەرچوونت  خۆت چەور بکەیت  وثیویستە بزانی کە کاریگەری کرێمەکە بە درێژایی ڕۆژەکە کەم دەبێت. لەبەر ئەوە، تۆ دەتوانیت چەند جارێك لە رۆژێكدا خۆت چەور بکەیت- بەتایبەتی ئەگەر لە مەلەوانگە بووی ، یان لەدەرەوە بووی وە ئارەقی زۆرت کردبێ .

دژە خۆرەکان زۆرن لە بازارەکاندا ، وە  بە فاکتەری جیاش دەست دەکەون کە بۆ گەورە و منداڵیش هەن 

دژە خۆری منداڵان دەبێ  ماددەی کیمیایی زیان بەخشی تێدا نەبێ 

لە وولاتە گەرماکان پێویستە  دژە خۆری فاکتەری بەرز هەلبژێردرێ

هەوکردنی چاو( ئیلتهاب کردنی جاو )

 هەوکردنی چاو چییە؟

هەوکردنی چاو بریتییە لە هەوکردنێک (هەوکردن) لە پەردەی چڵمی چاودا (هەوکردنی پێڵوی چاو) یان( لە کۆرنییە) (هەوکردنی چاو). پەردەی چڵم ناوەوەی پێڵوی چاو دادەپۆشێت و بەسەر سپی تۆپی چاودا درێژ دەبێتەوە. 

کۆرنییە ئەوەیە کە   نیوەگۆی ڕوونی بلورییە کە بەسەر چاویلکە و ئیریسی ڕەنگاوڕەنگدا دادەنیشێت.

نیشانەکان

چاوەکانت سوورن و هەست دەکەیت قەراغی لە چاوەکانتدا هەیە. بەیانیان ڕەنگە برژانگەکانت بەیەکەوە بچەسپێن، ئەمەش وادەکات چاوەکانت قورس بێت. ئەگەر هەوکردنەکە بەهۆی ڤایرۆسێکەوە بێت، بەتایبەتی ڤایرۆسی هێرپس، ئەوا هەوکردنەکە دەتوانێت بۆ ناوەوەی چاوبڵاوببێتەوە. ئەگەر ئەمە ڕووبدات تووشی ئازار و سەر سووک و کاڵبوونەوەی بینین دەبیت.

نەخۆشییەکە چۆن بەرەوپێش دەچێت؟

هەوکردنی بەکتریا لە پەردەی چڵمی چاودا لە زۆربەی زۆری حاڵەتەکاندا هەفتەیەک یان دوو هەفتە دەخایەنێت وچارەسەر دەکرێ بە دەرمان .

هەوکردنی ڤایرۆسی لە پەردەی چڵمی چاو کە پەیوەندی بە هەڵامەت و هەوکردنی کۆئەندامی هەناسەی سەرەوە هەیە دەتوانێت ئازاربەخش بێت و درێژخایەن بێت، بەڵام هەمیشە جارەسەر دەکرێ بە دەرمان .

هەوکردن بە ڤایرۆسی هێریس مەترسیدارترە ئەگەر کاریگەری لەسەرناوەوەی چاو و(کۆرنییە) هەبێت. ئەگەر چارەسەر نەکرێت، هەوکردنەکە دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی هەمیشەیی بینین بەهۆی ئەوەی(کۆرنییە) کە بە کاڵ دەمێنێتەوە.

 

فۆرمێکی جددی تایبەت دەبینرێت ئەگەر منداڵێکی تازە لەدایکبوو لە کاتی منداڵبووندا تووشی سۆزی لە دایکەوە بێت. دەبێت دەستبەجێ چارەسەر بکرێت، چونکە ئەگەرنا ڕەنگە چاوەکانی منداڵەکە بۆ هەمیشە زیانیان پێ بگات. نەخۆشییەکە خۆشبەختانە دەگمەنە. زیاتر باوی تووشبوون بە کلامیدیایە، کە هەروەها ئەو دایکەیە کە لە کاتی لەدایکبوونیدا کۆرپەکە تووش دەکات. دوای چارەسەر لێرەدا هیچ زیانێک بە چاو نابینرێت.

کێ تووشی نەخۆشییەکە دەبێت؟

هەموو کەسێک لە کاتێکدا یان کاتێکی تر هەوکردنی چاوی هەبووە، زۆرجار پەیوەندی بە هەڵامەتەوە هەیە، کە تێیدا پەردەی چڵکدار ئەستوور دەبێت و ڕێگری لە دەرچوونی فرمێسکەکان دەکات.

ئەو کەسانەی کە عەدەسەی چاو لەبەر دەکەن مەترسییەکی تایبەتیان لەسەرە کە تووشی هەوکردنی قژ ببن. دڕانی(کۆرنییە) دەتوانێت گەشە بکات و ببێتە هەوکردنی (کۆرنییە). ئەگەر فرمێسکێک لە ١-٢ ڕۆژدا چاک نەبووەوە، بۆیە پێویستە سەردانی پزیشک بکەیت.

هۆکاری هەوکردنی چاو چییە؟

هەوکردنی چاو بەهۆی بەکتریا یان ڤایرۆسەوە دروست دەبێت. 

پاکوخاوێنی باشی دەست گرنگترین ڕێگایە بۆ شکاندنی ڕێڕەوی تووشبوون.

 ئەگەر توش بوویت پێویستە خاولی خۆت بەکاربهێنیت و خۆت بەدوور بگرێت لە توێکڵکردن لە چاو و دواتر ئاڵوگۆڕی دەستگرتن. لە دامەزراوەکانی چاودێری ڕۆژانەدا، توێژینەوەکان دەریانخستووە کە دەتوانرێت لە کۆی ١٠ هەوکردن تا ٦ تووشبوو بە دەست شۆردن بە بەردەوامی بە ئاو و سابوون دوور بکەویتەوە. 

هەوکردنی چاو لە منداڵانی تازە لەدایکبوودا دەتوانێت بەهۆی کلامیدیا یان لە حاڵەتە دەگمەنەکاندا بەهۆی(گۆنۆر) بێت. دووبارەبوونەوەی چڵک لە یەک چاودا لە منداڵێکی تەمەن 0 بۆ 1 ساڵدا زۆرجار بەهۆی گەشەنەکردنی بۆری فرمێسکەوەیە،  

گۆنۆر چییە؟

گۆنۆر نەخۆشییەکی سێکسییە کە دەبێتە هۆی هەوکردنی میزڵدان. لە خانماندا هەوکردنەکە دەتوانێت لە ملی رەحمدا دابنیشێت. گۆنۆر بەهۆی بەکتریای Neisseria gonorrhoeae دروست دەبێت.

توێژینەوەکان لە هەوکردنی چاو

بە سەیرکردنی چاو پزیشک دەتوانێت بزانێت کە ئایا هەوکردن تەنها لە پەردەی چڵمدا هەیە یان بڵاوبووەتەوە بۆ ناوەوە. لەوانەیە. پزیشکەکە  دەتوانێت نمونەیەک وەربگرێت، کە پشکنینی بۆ دەکرێت بۆ بەکتریا یان ڤایرۆس.

ئەگەر گومانی هەوکردنی مەترسیدار بە ڤایرۆسی هێریس کرا، لەوانەیە پزیشکەکە بە بۆیەی زەرد دڵۆپ دڵۆپ بکاتە چاوەکە و دواتر بە ڕووناکی شین کۆبالت چاوەکە ڕووناک بکاتەوە. لە حاڵەتی تووشبوون بە ڤایرۆسی هێریس، زۆرجار پزیشک دەتوانێت برینێکی تایبەتمەند بە شێوەی لق لەسەر شوشویچاو ببینێت.

مەرجی تایبەت لە منداڵاندا

مندالی تووشبوو  بە هەوکردن  نابێت بچیتە  باخچەی ساوایان ، یا  قوتابخابە ، جونکە  منداڵ دەست لە زۆر ست دەدات  وە دەست لێدان ئەگەری تووشبوون و بلابوونەوە  زیاد دەکات لە نێو منداڵانی  دەوروبەری بۆ یە  دەبێت  چارەسەر  وەرگرێت  وە دوای تێپەر  بوونی رۆژێك یا دووبگەرێتەوە بۆ قوتابخانە یا باخجەی ساوایان 

لە مالەوەش  دەبێت  ئەو منداڵە  دەستی زوو زوو بشوات  وە زۆر دەست لە چاوانی نەدات ، لەبەر ریگری کردن لە تووشبوونی ئەندامانی کە و بلاوبوونەوەی نەخۆشییەکە . 

منداڵانی بچووکی خوار تەمەنی ٢ ساڵ لەوانەیە بۆرییەکانی فرمێسکی تەسکیان هەبێت. ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی فرمێسکەکان بە هێواشی ڕابکەن. ئەو منداڵانەی کە بۆری فرمێسکیان تەسک بووە، زۆرجار تووشی هەوکردنی چاو دەبن. ئەم هەوکردنانە لە زۆربەی زۆری حاڵەتەکاندا بی مەترسییە و زۆربەی منداڵان لە دوو ساڵی یەکەمی ژیانیاندا لە کێشەی بۆرییە فرمێسکەکانی تەسک گەشە دەکەن

چارەسەری هەوکردنی چاو

دەتوانم چی بکەم?

زۆرجار دەتوانرێت هەوکردنی سوکی پەردەی چڵکدار بە خۆشۆردنی چاو بە خوێ چارەسەر بکرێت و پێویست بە سەردانی پزیشک ناکات. ئەو حاڵەتە توندترانەی کە بەهۆی بەکتریاکانەوە ڕوودەدەن بە قەترەی چاو چارەسەر دەکرێن کە دژە زیندەیی تێدایە.

هەوکردنیکۆرنییە هەمیشە بە دەرمانی دژە زیندەیی چارەسەر دەکرێت. چارەسەری ئانتیبایۆتیک دەتوانرێت لەگەڵ هۆرمۆنی قۆرغی ئەدرنۆ تێکەڵ بکرێت.

هەوکردنی چاو بە ڤایرۆسی هێریس بە ماددەیەکی ڤایرۆسکوژ چارەسەر دەکرێت یان بە شێوەی ناوخۆیی یان بە تێکەڵاو لەگەڵ حەب - لەوانەیە لەگەڵ هۆرمۆنی قۆڵۆنی ئەدرنال بۆ ڕێگریکردن لە دروستبوونی پەڵە لەسەر کۆرنییە.

لە کاتی نەشتەرگەری ئاوی سپی چاودا، دەرمانی سیفۆرۆکسیم (ئەنتیبایۆتیک) دەدرێ بە چاو بۆ ڕێگریکردن لە هەوکردن لەناو چاودا.

هەوکردنی بەکتریا لە چاودا

, Azithromycin, Chloramphenicol ,Ciprofloxacin, Dexamethason, Fusidin, Levofloxacin, Moxifloxacin, 

Tobramycin, 

 تیکەلەیەك  لە دوو جۆر دەرمان 

Oxytetracyclin

Polymyxin-B 

هەوکردنی ڤایرۆسی هێرپس لە چاودا

Aciclovir

هۆرمۆنی قۆڵۆنی ئەدرنال بۆ بەکارهێنان لە چاو

هۆرمۆنی قۆڵۆنی ئەدرنال وەک قەترەی چاو یان دەرزی بەکاردێت بۆ چارەسەری ناوخۆیی چاو. ڕێگری دەکات لەو کاردانەوە شانانەی کە لە چاوەکاندا دەبینرێن لە حاڵەتەکانی هەستیاری زۆر یان لە هەوکردندا.

هۆرمۆنی قۆڵۆنی ئەدرنال لە حاڵەتە دەگمەنەکاندا دەتوانێت ببێتە هۆی زیادبوونی فشار لە چاودا، هەر بۆیە پزیشکی چاو بە بەردەوامی لە ماوەی چارەسەرکردندا فشاری چاو دەپێوێت.

Dexamethason، Fluocinolonacetonid،  Hydrocortison، Prednisolon

ئانتیبایۆتیک و هۆرمۆنی قۆڵۆنی ئەدرنال بە تێکەڵاو (چاو)

 دژە زیندەییەکان کۆمەڵێک دەرمانن کە بۆ چارەسەرکردنی هەوکردنی بەکتریا بەکاردەهێنرێن.

هۆرمۆنی قۆڵۆنی ئەدرنال ئەو کاردانەوە شانانەی کە لە چاوەکاندا دەبینرێن لە حاڵەتەکانی هەستیاری زۆر یان لە هەوکردندا دەبینرێن، ڕێگری دەکات. هۆرمۆنی قۆڵۆنی ئەدرنال لە حاڵەتە دەگمەنەکاندا دەتوانێت ببێتە هۆی زیادبوونی فشار لە چاودا، هەر بۆیە پزیشکی چاو بە بەردەوامی لە ماوەی چارەسەرکردندا فشاری چاو دەپێوێت.

 

ڤیتامین .E

 ڤیتامین -E

کە باسی ڤیتامین ئی دەکەین ئەوا  باسی  تەنها یەك ڤیتامین ناکەین بەلکو  باسی هەشت جۆر ڤیتامین دەکەین 

کە باشترین کاریگەری هەیە  بە تێکەلەیی،  وە سەر چاوەی ئەم جۆرە ڤیتامینە 

زۆرتر لە زەیتی ڕووەکیدا دەبینرێت،کە  بۆ نموونە زەیتی  گەنم و زەیتی سۆیا، تۆو،  بادەم، گوێز، شیری چەور  هێلکە.

جگە لەوەش لە بەرهەمە دانەوێڵە تەواوەکان، سەوزەی سەوز، توو، ماسی چەور و رۆنی ماسی دا هەیە .

ئەمانە ئەو ڤیتامینانەن کە لە چەوریدا دەتوێنەوە ووە خواردنیان لە گەڵ ژەمێکی زۆر چەوریدا بە باشترین شێوە هەڵدەمژرێن.

ڤیتامین ئی دژە ئۆکسانێكی گرنگە ،لەگەل بوونی ڤیتامین سی دا 

کاردەکەن بەو شێوەیەی کە کاتێك یەکێکیان لەم ڤیتامینانە ئەلکترۆنێکی گەیاندەبۆ  بەرپەرچدانەوەی ڕادیکاڵێکی ئازاد و بەو هۆیەوە خۆی بووەتە ڕادیکاڵێکی ئازادی لاواز، ئەو کاتە ئەوی تر دەتوانێت ڤیتامینە چالاکەکە بگەڕێنێتەوە

بەو جۆرە ڤیتامین ئی ۆارێژەر دەبێ بۆ ڤیتامین ئەی وە کاریگەری باشیان هەیە بۆ 

بەرپەرچی ڕەقبوونی خوێنبەرەکان و نەخۆشیەکانی دڵ و خوێن مەین دەداتەوە، تەنککردنەوەی خوێنە و ڕێگری دەکات لە شێرپەنجە، بە تایبەت، لەگەڵ سیلینیۆم .پێست بە نەرمی دەهێڵێتەوە و بەرپەرچی چرچ و لۆچی دەداتەوە

زۆر گرنگە  خەلکی  ڤیتامینی ئی سروشتی  لەگەل دەستکرد  جیاکاتەوە ، هەر دەم ڤیتامین ئی سروشتی بە کار بهێنە  بۆ نموونە 

 ئەوە  سروشتیە d-alpha-tocopherol.لە سەر پاکەتەکە نوسرابوو 

ئەو تەنها لە سەدا پانزەیی ڤیتامین ئی هەیە dl-alpha-tocopherolلە سەر پاکەتەکە نوسرابوو

ئەو رۆ ڤیتامین ئی لە زۆر شوین دەست دەکەوێ  لە  دەرمانخانەکان و شوێنەکانی  فرۆشتنی بەرهەمە جوانکارییەکانی پێست.

وە بە شێوە ی حەب  و مەرهەم هەیە 

مانای  رادیکالی ئازاد ، ئەوەیە کە رادیکاڵ گەردیلەی ناجێگیری کیمیاویین وە  ئەلکترۆن دەدزن لە ماددەکانی کەوە بۆ جیگیرکردنی و جەسپاندنی خۆیان  بەو کارەش زەرەر  دەگەیەنن بە  لەش و  تووشی  نە خۆشی  دەکەن  وەکو نە .خۆشییەکانی شەکرە ، دڵ ، شیرپەنجە ...